« Nghiên cứu về mối quan hệ văn hóa giữa Champa và thế giới Mã Lai từ thế kỷ thứ XV » là tác phẩm viết bằng tiếng Hán của Pgs. Ts. Liu Zhiqiang (Đại Học Dân Tộc Quảng Tây), có lời tựa của Pgs. Ts. Po Dharma (Viện Viễn Đông Pháp), xuất bản vào năm 2013 bởi Social Sciences Academic Press, China, 277 trang.

Đây là công trình nghiên cứu đầu tiên của một học giả Trung Quốc liên quan đến lịch sử Champa, một vương quốc có mối liên hệ lâu đời với thế giới Mã Lai kể từ thế kỷ thứ VIII, nơi tập trung một cộng đồng tộc người có tiếng nói rất gần gủi với tiếng Chăm và chịu ảnh hưởng, cũng như dân tộc Chăm, hai nền văn mình rỏ rệt, trước tiên là văn hóa Ấn Giáo và sau đó là Hồi Giáo kể từ thế kỷ thứ XVI.

Trong quá trình của lịch sử, Champa là vương quốc chuyên về nghề biển có nhiều hải cảng nổi tiếng trong khu vực Đông Nam Á. Nằm trên trục giao thông hàng hải nối liền bể Nam Hải với Ấn Độ Dương, vương quốc Champa không ngừng đón tiếp nhiều thương thuyền ngoại quốc, nhất là thương thuyền của các quốc gia Mã Lai Đa Đảo. Chính vì thế, nói lịch sử Đông Nam Á vào thời cổ đại, người ta không thể bỏ qua mối quan hệ giữa Champa và thế giới Mã Lai. Vì rằng dân tộc Chăm và Mã Lai là hai bộ tộc đã từng sinh sống gần gủi với nhau từ hàng trăm thế kỷ trước Công Nguyên. Chính đó là nguyên nhân giải thích tại sao tiếng Chăm và tiếng Mã là hai ngôn ngữ có chung một nguồn gốc thuộc hệ ngữ Mã Lai Đa Đảo (Austronesia).

Đứng trên phương diện lịch sử mà phân tích, mối liên hệ đầu tiên giữa dân tộc Mã Lai Đa Đảo và Champa đã diễn ra vào thế kỷ VIII. Cũng nhờ bia đá Champa mà người ta được biết vào năm 774, đoàn quân Mã Lai Đa Đảo đã vượt biển Nam Hải để đốt phá thánh địa Kauthara (Nha Trang). Mười năm sau, tức là vào năm 784, đoàn quân Mã Lai trở lại tấn công thủ đô Virapura của tiểu vương quốc Panduranga (Phan Rang và Phan Rí). Sau hai trận chiến này, mối quan hệ giữa quốc gia Mã Lai Đa Đảo và Champa trở lại bình thường và ngày càng tăng thêm tình hữu nghị qua các cuộc hôn nhân giữa hai gia đình hoàng gia, như cuộc tình giữa vua Chế Mân và công chúa Tapasi, con của vua Majapahit vào thế kỷ thứ XIV, chúng tôi chưa nói đến các cuộc trao đổi ngoại giao hay những hiệp ước chính trị giữa hai quốc gia này.

Trước thế kỷ thứ XV, Champa là vương quốc chịu ảnh hưởng của nền văn minh Ấn giáo. Sau thế kỷ thứ XV, Champa bắt đầu quên lãng đi văn hóa Phạn ngữ để tạo cho mình một nền văn minh mới cấu hợp giữa yếu tố Champa bản địa và một số nền tảng tín ngưỡng Ấn Giáo, pha lẫn với nền văn minh Hồi Giáo do thương thuyền Mã Lai mang lại kể từ thế kỷ thứ XVI. Sự hiện diện của người Mã trên các hải cảng Champa vào thời cổ đại đã biến vương quốc Champa trở thành quốc gia chịu ảnh hưởng lớn lao của nền văn hóa Mã Lai. Văn chương bia kí Champa thường gọi dân tộc Mã Lai Đa Đảo là Urang Jawa (tiếng Việt : Chà Và). Nhưng sau kỷ thứ XV, Jawa trở thành thuật ngữ ám chỉ cho dân tộc Mã Lai Đa Đảo và tín ngưỡng Hồi Giáo. Kể từ đó, người Chăm không ngừng nhắc đến Jawa trong kho tàng văn chương của họ, như Ina Lang Jawa Haok (tự điển tiếng nói của thủy thủ người Mã), Aw Jawa (áo Mã Lai), Tama Jawa (theo tín ngưỡng người Mã, tức là Hồi Giáo), Sakawi = Saka + Jawi (lịch Chăm và Hồi Giáo hổn hợp), v.v. Bên cạnh đó, dân tộc Chăm còn đón nhận một số lễ tục người Mã như lễ múa Rija, lễ thả dìu, v.v. chúng tôi chưa nói đến các phẩm văn chương như Akayet Inra Patra Akayet Dewa Mano, v.v.

Nhằm phát huy công trình nghiên cứu về mối quan hệ lịch sử này, Viện Viễn Đông Pháp (EFEO) đã hình thành tại Kuala Lumpur vào năm 1988 một Trung Tâm Nghiên Cứu Champa-Mã Lai Đa Đảo, tập trung nhiều nhà khoa học trên thế giới, trong đó Ts. Liu Zhiqiang của đại học Bắc Kinh, hôm nay là phó giáo sư và phó viện trưởng của Trường Ngoại Ngữ (School  of Foreign Studies) thuộc đại học Quảng Tây.

Ts. Po Dharma và Ts. Liu Zhiqiang trước Đại Học Quảng Tây

Tác phẩm mang tựa đề : Nghiên cứu về mối quan hệ văn hóa giữa Champa và thế giới Mã Lai từ thế kỷ thứ XV (A Study on Cultural Exchange between Champa and Malay World since 15th Century) của Pgs. Ts. Liu Zhiqiang là một trong những công trình hợp tác khoa học giữa đại học Trung Quốc và Chương trình Nghiên Cứu Champa của Viện Viễn Đông Pháp đặt dưới sự điều hành của tôi kể từ năm 1988. Đây là tác phẩm đầu tiên mang tính cách tổng thể, viết về vai trò của vương quốc Champa trong mối liên hệ với thế giới Mã Lai. Trong tác phẩm này, Pgs. Ts. Liu Zhiqiang dựa vào nguồn tư liệu viết bằng tiếng Hoa, Chăm, Mã Lai để phát họa lại lịch sử giao lưu giữa vương quốc Champa và thế giới Mã Lai, từ mối quan hệ lịch sử, văn hóa, tín ngưỡng cho đến mối quan hệ văn học, nghệ thuật và ngôn ngữ.

Trong quá trình lịch sử, Trung Quốc là quốc gia không ngừng nói đến vương quốc Champa cho đến thế kỷ thứ XVI. Kể từ đó, tác phẩm Nghiên cứu về mối quan hệ văn hóa giữa Champa và thế giới Mã Lai từ thế kỷ thứ XV của Liu Zhiqiang sẽ giúp cho sinh viên và các nhà nghiên cứu Trung Quốc tiếp cận thêm nguồn tư liệu mới về lịch sử giao lưu văn hóa giữa các quốc gia trong khu vực Đông Nam Á, nhất là giữa vương quốc Champa và thế giới Mã Lai.

Đây là nội dung tác phẩm của Pgs. Ts. Liu Zhiqiang

Contents

Chapter I Introduction

1. 1.Motivations, Significance and Methodology
2. 2.Literature Review

Chapter II History and Culture of Champa & the Historical Relationship Between Champa and Malay World

1. 1.History and Culture of Champa
2. 2.Historical Relationship between Champa and Malay World

Chapter III Language Exchanges Between Champa and Malay World since 15^th Century A.D.

1. 1.Overview of Cham
2. 2.A Study of the Cultural Relationship from the Perspective of Linguistics
3. 3.Cultural Relationship Shown in the Earliest Malay-Cham Dictionary

Chapter IV Literature Exchanges Between Champa and Malay World since 15^th Century A.D.

1. 1.Overview of Literature of Champa
2. 2.Cultural Exchanges Shown in the Literary Works of Champa and Malay
3. 3.Cognate Literary Works in Champa and Malay World

Chapter V Exchanges of Religious Beliefs Between Champa and Malay World since 15^th Century A.D.

1. 1.Chief Outline of the Exchanges
2. 2.Malay Factors in the Islamization of Champa
3. 3.The Dance Sacrificial Ceremony of Cham People and Malay Culture

Chapter VI Cultural Exchanges in Religious Architecture and Other Fields Between Champa and Malay World since 15^th Century A.D.

1. 1.Exchanges in Religious Architecture Art
2. 2.Exchanges in Traditional Ethnic Costume
3. 3.Exchanges in Characters, Calendars and Others Aspects

Chapter VII Population Intermigration and Culture Identification Between Champa and Malay in the Contemporary Time

1. 1.Intermigration Between Cham People and Malay
2. 2.Amalgamation Between the Contemporary Cham People and Malay
3. 3.The Identification of Cham Culture in Contemporary Malay Society

Conclusion

Appendix 1: Lineage Table of Panduranga of Champa

Appendix 2: The Original Text of Ramayana Story in Champa

Appendix 3: The Chinese Translation of Ramayan Story

References

Afterword

Tác phẩm của Ts. Liu Zhiqiang