Thiếu tá Dương Tấn Sở

Kính thưa BBT Champaka. Nhân dịp Kate, nhiều giới trẻ trong nước thường hiểu lầm cho rằng Lễ Hội Kate linh đình hôm nay cũng nhờ nhà nước VN đã hình thành sau năm 1975. Đây không phải là sự thật của lịch sử. Tôi là nhân chứng của Lễ Hội Kate ra đời vào năm 1965 khi tôi còn học ở Trường Trung Học An Phước. Chính Wa Quận Sở, thầy Bá và thầy Quạ là người sang lập Lễ Hội Kate. Sau đây là ký sự Kate 1965 mà tôi đã viết trong facebook.  Tôi xin Champaka đăng bài viết của tôi, để bà con Chăm biết ai là người sáng lập lễ hội Kate đầu tiên vào năm 1965.

Ai là người sáng lập lễ hội Kate đầu tiên vào năm 1965

Ja Warpalei

( This e-mail address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it ).

Trước năm 1965, Kate là lễ tục của người Chăm Balamon vào ngày 1 tháng 7 lịch Chăm. Lúc ban đầu, Kate là lễ tục chỉ diễn ra trên đền tháp như đền Po Klaong Garai, Po Ina Nagar và Po Rome. Ở Phan rí, không có Kate trên tháp, vì Phanri không có Po Adhia.

Vào thời buổi đó, Kate diễn ra trên đền tháp chỉ là lễ tục vô cùng ảm đạm và thê lương, vắng bóng người, chỉ dành cho những gia đình Chăm Balamon, toàn là những ông già bà già, mặc áo quần lượm thượm của người nông dân. Ai có hứa với thần linh để xin cái gì đó, thì họ mới lên tháp để cúng Kate, còn không thì họ ở nhà. Các thanh niên thanh nữ Chăm thời buổi đó, cũng không có ai nói đến Kate và cũng không có ai lên đền tháp để chúc mừng như hôm nay. Khi bà con Chăm đem đồ lên tháp cúng bái lật thần linh, họ đem toàn là đồ cũ rích, chén bẻ, ly bằng long coca của Mỹ, mâm thì đầy bụi bậm, xấp xếp lung tung, giành dực nhau để mâm cơm gần ông Kadhar để xin Kadhar hát bài thần linh mà họ đã hứa. Khi hỏi tại sao đem đồ củ rích để cúng, thì bà con Chăm cứ trả lời là sợ người ta ăn cấp.

Lễ hội Kate ra đời vào năm 1965

Năm 1965, Kate Chăm bắt đầu thay đổi nội dung. Nhân dịp phái đoàn trung ương gì đó từ Saigon sang viếng thăm đồng bào Chăm trong dịp Kate trên đền tháp, Wa Quận Sở (tức là Dương Tấn Sở) ra thông báo bắt Chăm phải làm lễ đón chào, có kèn trống, múa hát. Cei Quận Sở yêu cầu học sinh ở Trung Học An Phước, nhất là học sinh trong lớp của tôi, lên tháp Po Klaong để dọn dẹp, làm vệ sinh, trong khi đó đoàn thiện chí Chăm của thầy Po (Po Dharma), lúc đó đông lắm, cũng tham gia làm tam cấp để lên tháp, xây cả cổng trước đền Po Klaong, trèo lên tháp làm sạch sẽ. Còn Cei Xí (Văn Lâm) lúc đó là trưởng ban thông tin quận, ngày đêm chạy xe có loa phóng thanh, thông báo từng thôn làng, yêu cầu Chăm phải chuẩn bị đoàn văn nghệ, yêu cầu bà con Chăm phải ra đường đứng hàng chào để đón phái đoàn trung ương Việt Nam Cộng Hoà. Thời đó, nếu bà con Chăm tham gia Kate trên đền tháp hơi đông đúc, mặc quần áo chỉnh tề, là vì lệnh của Wa Quận Sở, không ai giám cải lại.

Hai người tích cực nhất trong việc chuẩn bị Kate 1985 là thấy Bá, quản đốc trường An Phước và thầy Quạ. Trong lúc chuẩn bị, thầy Bá chạy xuôi chạy ngược, đưa học sinh trung học An Phước, nhất là lớp của tôi, phải lên tháp Po Kaong làm về sinh. Thầy Quạ thì bắt mấy cô học sinh, đa số là người học cùng lớp với tôi, phải tập múa hàng ngày để chuẩn bị đón chào phái đoàn trung ương trên tháp Po Klaong Garai. Trong những ngày tập dợt múa, thầy Quạ la lối um xùm, yêu cầu nữ sinh Chăm phải múa đúng với thuyền thống, đừng dơ quạt lên đầu, thân mình phải nhúng lên, theo điệu gót chân, dừng đi đừng chạy gì đó, chưa nói đến bắt chúng tôi phải tập hát những bài hát như Palei Dahlkak, Phum Pasai,.v..v

 Khi phái đoàn Việt Nam đến thăm, Kate trở thành lễ hội khá vui nhộn. Bà con Chăm mặc áo quần tươm tắt hơn, nhưng đa số là nông dân, rước kiệu áo quần Po Klaong về tháp. Wa Quận Sở cũng buộc mấy bà cụ Chăm lên tháp phải ăn mặc chỉnh tề, đồ cúng phải sạch sẽ, v.v. Khi phái đoàn đến, kèn trống nổi lên, phất cờ cộng hoà, dơ lên chào. Đó là câu chuyện bắt đầu có lễ hội trong lễ tục Kate của người Chăm kể từ 1965. Nói như vậy không phải là tôi kể công cho bản thân mình tham gia lễ hội Kate. Nhưng đây chỉ là câu chuyện để con cháu biết tại sao Kate là lễ tục rồi trở thành lễ hội mà thôi.

Khi phái đoàn trung ương về Saigon, Kate vẫn còn tiếp tục làm lễ hội, nhưng rất giới hạn, chủ yếu là đón chào Wa Quận Sở thường đến thăm Kate với ông tỉnh trưởng mà thôi. Khi thầy Jay (người Mỹ) đến dạy ở trường An Phước, thì Kate càng tưng bừng hơn, vì thầy Jay thường mời người Mỷ ở phi trường tháp Chàm đến tham dự.

Vào lúc đó, trong thôn làng bà con Chăm cũng ăn Kate làng và Kate gia đình, nhưng vắng bóng người, không có nhộn nhịp. Vì Kate chỉ dành cho người trong gia đình, chứ người ngoài không ai đến tham dự hay chúc mừng.

Kate sau ngày giải phóng 1975

Sau ngày giải phóng Saigon 1975, Kate bị khủng hoảng, vì không có tiền để làm. Ruộng đất hàng chục mẩu thuộc về đền tháp Chăm, bị cộng sản tịch thu hết. Ông Camanei không có tiền để làm nữa. Thêm vào đó, cộng sàn còn cấm Chăm làm lễ rước kiệu áo quần Kate, vì nói người Chăm không có quyền tụ tập. Cộng sản còn buộc Chăm phải huỷ bỏ Kate, vì đây là phong tục mê tín dị đoan, cùng thần bái thánh gì đó. Thế là Kate bị ngân cấm. Người Chăm làm Kate phải đi cúi lạy chính quyền cộng sản, xin nhà nước cứu xét lại vấn đề. Trong lúc đó, thầy Bá (Thành Phú Bá) là người mà bà con Chăm thường mang ơn nhiều nhất , đạp chiếc xe đạp củ rích, chạy lên chạy xuống, năng nỉ ỉ ôi chính quyền cho phép người Chăm làm Kate. Tôi là nhân chứng của biến cố tang tóc này. Dưới thời Wa Quận Sở, Chăm có đủ quyền đủ lực. Khi cộng sản về làm chủ, Chăm thành đứa con mồ côi, mố cút.

Sau ngày chính sách mở cửa, du lịch càng ngày càng phát triển, nhà nước Yuen lại bỏ tiền đầu tư, sửa chữa đền tháp, làm cổng ra vào để thu tiền. Họ mở cửa tháp ngày đêm cho Yuen mua vé vào xem, rồi nảy sinh ra làm lễ hội Kate linh đình và tráng lệ, dưới chiêu bài là bảo tồn văn hoá Chăm, nhưng trên thực tế là quảng cáo cho ngành du lịch để lấy tiền là chính. Lợi dụng cơ hội này, người Chăm, vì quá nghẹt thở dưới thời bao cấp, thi đua ào ạt kéo nhau lên đền tháp, ăn mừng chúc tụng trong mùa Kate mà họ xem như ngày vương quốc Champa trở về với quê hương đổ nát. Vì là người nằm trong ban Gru Urang, năm nào tôi cũng lên đền tháp để phục dịch cho các bậc tu sĩ trong ngày Kate. Tôi cũng không ngừng xúc động, vì trời đất thương người Chăm, rồi cho Chăm làm lễ Kate như ý muốn. Kể từ đó, Kate là lễ tục trở thành lễ hội cho đến hôm nay.

Ngay cả khu vực Phanri không bao giờ có Kate trên đền tháp, nhưng hôm nay Yuen chế thêm Kate trên đền Champa ở Phanri nửa. Điều mà tôi không đồng ý là Yuen buộc cả tu sĩ Po Acar lên cúng quẩy bên cạnh tu sĩ Basaih Chăm Balamon trên đền tháp nhân ngày Kate, hoàn toàn không đúng với trong phong tục. Làm sao bây giờ, khi Chăm không còn ai lãnh đạo như thời cộng hoà của Wa Quận Sở nữa, thì Yuen cứ ra lệnh làm Kate để thu hút khách du lịch, còn Chăm cứ làm theo, đúng hay sai với phong tục không cần biết, miễn là có tiền và Yuen biểu làm thì Chăm cứ cúi đầu mà nghe.

Tóm lại, Wa Dương Tấn Sở là người sáng lập lễ hội Kate vào năm 1965 chứ không phải chế độ cộng sản hình thành như Chăm thường hiểu lầm. Nói đến lễ hội Kate thì người Chăm chúng ta không nên quên Wa Quận Sở và chúng ta cũng không quên thầy Bá và thầy Quạ, người có công rất nhiều trong ngày tổ chức lễ hội Kate đầu tiên 1965 tại ba đền Po Klaong Garai, Po Nagar và Po Rome.

Tôi chỉ có vài tấm ảnh của lễ hội Kate đầu tiên 1965. Bạn nào có, cho tôi xin vài tấm, nhất là hình thầy Bá và thầy Quạ.