Musa Porome

Vì những việc tôi đã và đang đấu tranh ở hải ngoại nên có rất nhiều người nghĩ và cho rằng khó sẽ được chính quyền Việt Nam cấp visa cho tôi trở về thăm cố hương đã làm tôi có phần lo lắng, nhưng suy đi nghĩ lại tôi đã làm gì trái với chính sách nhà nước Việt Nam chăng, nên quyết tâm về mà chẳng hề lo sẽ bị chính quyền Việt Nam ngược đãi.

Nếu có, thì họ không cấp visa cho tôi vào như lần đầu tôi về năm 1989 bị trục xuất ra khỏi Việt Nam là cùng.

Thần linh Chăm ngộp thở vì nhan khói

Về Việt Nam lần này nhằm lúc trong nước đang nhộn nhịp chuẩn bị lễ kỷ niệm 30/04 mà nhà nước Việt Nam gọi là ngày thống nhất đất nuớc trong khi ở hải ngoại thì cộng đồng Việt Nam đang chuẩn bị lễ kỷ niệm tháng tư đen, ngày mất chủ quyền Miền Nam Việt Nam. Đứng giữa hai thái cực khó xử ấy, tôi  chẳng quan tâm, do bởi tôi là người Chăm, là đứa con của một dân tộc mà Việt Nam đã bị xoá tên trong bản đồ, nên cứ vô tư trở về thăm cố hương để tìm lại những kỷ niệm xưa, những dấu tích của Panduranga cổ kính mà đền tháp và văn hoá của dân tộc đang bị xói mòn theo thời gian. Viếng thăm tháp Po Ina Nagar (Tháp Bà) ở Nha Trang thấy nhiều khách từ thập phương đến thăm quan nhộn nhịp bước lên từng bục thang bằng gạch đá, được dịp thưởng thức những tiếng trống Ginang hoà lẫn với tiếng kèn Saranai thanh cao theo cùng nhịp điệu múa uỷ mị của đoàn múa người thiếu nữ Chăm, tôi như cảm thấy rả rời vì thương tiếc cho một vương quốc Champa nay không còn làm chủ những đền đài xưa cũ.

Thôn làng Chăm vắng bóng người Chăm

Bước vào lòng tháp tôi đã phải vội lặng lẻ bỏ ra vì không chịu được mùi nhan khói mịt mù và hồi tưởng lại có bao giờ Champa dùng đến nhan đèn trong việc cúng quẫy bao giờ ? rời Tháp Bà qua ngày hôm sau rủ nhau lên thăm viếng tháp Po Klong Garai rồi tháp Po Rômé ở Ninh Thuận. Hai đền tháp dù lở lói trên đồi cao cô quạnh, nhìn ngắm chung quanh tôi thầm mừng rở vì được sự bảo quản tốt nên lặng người nhẹ nhàng lên tiếng cám ơn nhà nước Việt Nam đã có công bảo quản dù dưới hình thức nào chăng nữa. Ghé vào làng Bầu Trúc để thăm nhà gốm, và vào làng Mỹ Nghiệp ghé xem thổ cẩm may dệt theo lối xưa. Cả hai ngôi nhà được nhà nước Việt Nam xây để bảo tồn văn hoá Chăm và giao cho chính quyền điạ phương người Chăm tự bảo quản, thế nhưng sự bảo quản không mang chút văn minh sạch sẽ dù sân nhà chỉ nhỏ nhoi. Buồn ! Chạy môtô dọc các làng Chăm, thoạt đầu nhìn, tôi có cảm tưởng như đi giữa lòng thành phố nhỏ nào đó, vì hầu hết những con đường dẫn vào làng và trong từng ngỏ hẻm trong làng đều được đúc bêtong xi măng với những hàng nhà lầu cao cửa rộng mà tôi không còn tìm thấy dù chỉ một ngôi nhà đất lợp tranh khi xưa để lại kỷ niệm. Thế nhưng, những ngôi nhà cao ấy có vẻ như vắng bóng chủ nhân, có lẻ rằng họ phải lo chạy đi làm ăn xa kiếm tiền về trả nợ cho ngôi nhà cao tầng đó là phải ? Để rồi họ phải hy sinh bỏ bê con cái côi cút ở nhà không được cha mẹ dìu dắt nên sanh tật lập băng đảng gây bao tệ nạn xã hội tại các làng Chăm hôm nay.

Văn hoá Chăm đang đi vào bước suy đồi

Văn hoá là một vấn đề đáng tiếc. Vì rằng, hầu hết người phụ nữ Chăm ngày nay không còn gìn giữ sắc thái văn hoá cũ. Họ thích mặc quần và thậm chí trong các lần đám cưới đa số phụ nữ Chăm mặc áo bà đầm ngắn với mái tóc nhuộm màu khó coi trong khi người Kinh lại mặc áo dài truyển thống của mình đến dự đám cưới Chăm. Còn nữa, xưa kia các đình đám Chăm thường tổ chức ba ngày mà ngày đầu là gia đình tụ tập đến giúp đốn củi lợp Rạp để chuẩn bị cho ngày thứ hai cúng quẫy và ngày thứ ba chiêu đãi bà con bạn bè. Ngày nay tất cả lễ hội và đình đám phải tổ chức ít nhứt từ 4-5 ngày, ông bà già trai gái đến tham dự đã điên cuồng cụng ly rượu một cách sản khoái mà không hề nghĩ đến vấn đề lãng phí hao túng vô bổ, và đặc biệt hơn nữa ngày nay người Chăm lại phát sinh thêm ngày dỗ tổ cho người quá cố được tổ chức hàng năm chỉ tạo thêm gánh nặng nợ nần cho gia đình mà nguyên nhân của sự phát sinh là từ các gia đình Chăm ở hải ngoại cứ nghĩ mình có tiền đôla. Thêm vào đó, những cuộc ăn uống trong đình đám không còn mang màu sắc dân tộc nữa. Mọi vật liệu dĩa chén và đồ ăn đều được đặt sẵn ở nhà hàng người Kinh mang đến. Tiếng nói Chăm bị lai tiếng Việt nặng, thậm chí những gia đình người Chăm có học vị làm việc và ở trong thành phố đều nói tiếng Việt với con em trong nhà. Vấn đề chữ viết Akhar Thrah Chăm truyền thống với chữ cải biến của BBSCC vẫn còn tranh tụng chưa có mùi chấm dứt nếu không muốn nói là hầu như không lối thoát. Buồn !

Cơ quan an ninh cần gặp các Chăm kiều

Trở lại Mỹ, nhiều người hỏi khi về Việt Nam có bị công an đến hỏi thăm không ? Câu trả lời là CÓ, vì đó là việc làm của họ nhằm bảo vệ an ninh trật tự quốc gia, và nếu họ không mời gặp, tôi cũng tìm cách đến gặp họ nhằm trao đổi để hiểu nhau hơn là tiếp tục nghi kị sai lầm về đường lối đấu tranh của người Chăm ở hải ngoại. Tôi có ba lần hẹn. Lần đầu đến gặp sở công an tỉnh Ninh Thuận, lần hai gặp công an thành phố Sài gòn, và lần ba gặp công an từ thủ đô Hà Nội đến. Bị hỏi chung quanh vấn đề sinh hoạt của cộng đồng Chăm ở Mỹ, về lò điện hạt nhân, về cuộc đấu tranh đòi quyền dân tộc Bản Địa, về việc gửi đại biểu tham dự diễn đàn Liên Hiệp Quốc ở Geneva, ở Washington DC, về đại hội Thanh niên Champa 2015. Cả ba cuộc gặp đều trao đối rất cởi mở và thoáng. Tôi đã bình tỉnh trao đổi một cách trung thực về những gì đã và đang xảy ra trong cộng đồng Chăm hải ngoại, về những cuộc đấu tranh đòi quyền của người Bản Địa, về việc vận động thế giới chống xây dựng nhà máy điện hạt nhân tại Ninh Thuận vì sự an toàn của nhân dân. Tôi cũng đã đặt nhiều câu hỏi với họ về sự tự do tín ngưỡng, về an ninh trật tự ở các làng Chăm, về việc xây cất thánh đường và nơi thờ phượng của người Chăm, về đất đai mồ mả Chăm, về việc người Kinh đặt tượng trước cổng mồ mả Chăm, về chính sách vùng sâu vùng xa tạo diều kiện cho các con em Chăm khi thi vào đại học vì phải đóng học phí, về bảo hiểm sức khoẻ cho người Chăm, về lí do người Tây Nguyên phải bỏ chạy qua Cambốt và những ứng xử của chính quyến đối với những người đã bị trục xuất trở lại Việt Nam. Tất cả đều được trao đổi một cách rõ ràng và thoáng đúng theo yêu cầu.

Musa Porome và thôn nữ Chăm tại Việt Nam (ảnh: Musa Porome)

Dựa theo những gì tai nghe mắt thấy và về cuộc trao đổi trên, theo tôi hai vấn đề cần nêu ra hầu chúng ta cùng nhau tìm giải pháp giúp cộng đồng Chăm nơi quê nhà tiếp tục phát triển đạt tiến bộ:

1. Đời sống kinh tế

Cộng đồng Chăm có phát triển nhưng chưa văn minh tiến bộ. Vì rằng văn minh tiến bộ đòi hỏi công dân phải học hỏi những điều mới mẽ, những điều tốt để mang lại những phúc lợi cho bản thân và cộng đồng. Người Chăm nếu không lầm thì hầu như họ đang đi ngược dòng đời để thực hiện những điều lãng phí vô bổ. Người Chăm chỉ biết chạy đua và bắt chước theo thời cuộc mà không nghĩ đến hoàn cảnh khó khăn của mình. Do rằng, nếu gia đình nghèo khó thì cố gắng tìm lối thoát theo khả năng chứ không nên quan niệm "sống có nhà, già có mồ", phải chạy đua theo thời cuộc mà lo đi vay mượn tiền về thực hiện những điều mơ ước vượt khả năng chỉ gánh thêm nợ nần chồng chất. không nên bắt chước những gia đình Chăm ở hải ngoại mang tiền đôla về thực hiện nhiều vấn đề trái tai gai mắt mà họ phát sinh như việc thực hiện những đình đám cho người thân một cách thái hoá vô bổ, một việc làm không cần thiết phải làm. Đây là vấn đề mà cộng đồng Chăm cần suy nghĩ lại. Yêu cầu người Chăm hải ngoại không nên tô son vẻ phấn phát sinh nhiều vấn đề mới vô tình chỉ đưa cộng đồng đi ngược với truyền thống và bản sắc văn hoá ngược với trào lưu văn minh tiến bộ. Chớ nghĩ mình có đôla muốn làm gì tuỳ tiện, hãy ý thức đến mục đích góp công xây dựng cộng đồng thay vì dùng đôla mua chuộc lòng dân nhẹ dạ cấu xé chia rẻ gây xung đột cộng đồng chỉ vì họ không cùng tín ngưỡng hay vì sự tự do tín ngưỡng. Hãy mang tâm tưởng thoáng và cố gắng hướng thiện, hướng đến tương lai trông sáng của thế kỉ khoa học kỷ thuật tiến bộ ngày nay.

2. Di sản văn hoá hoá

Tiếng nói Chăm thực sự bị lai căng nặng, sắc thái văn hoá suy đồi, chữ viết Chăm bị cải biến chưa tìm được lối thoát chỉ vì một nhóm bảo thủ nhỏ. Cũng cần nên biết mọi thay đổi về bản sắc văn hoá và chữ viết Chăm là do chính người Chăm tự đồng hoá và cải biến chứ không phải do chính sách nhà nước Việt Nam.Yêu cầu cộng đồng Chăm phải biết tự trọng bản sắc văn hoá dân tộc, chớ nên bỏ quên tiếng nói, chớ nên dẹp bỏ cách ăn mặc theo lối cổ truyền, chớ nên tiếp tục bảo vệ “chữ viết cải biến” của Ban Biên Soạn, trong khi đó hầu hết người Chăm không muốn chữ viết Chăm cổ truyền do cha ông để lại bị đảo lộn. Chính quyền hay người Kinh chẳng biết gì về chữ nghĩa của người Chăm. Muốn giải quyết vấn đề thì người Chăm có học vị nên sáng suốt đến vấn đề mà cùng nhau tìm giải pháp, viết kiến nghị lên trung ương yêu cầu chính quyền Việt Nam chỉnh lý những sai lầm trong sách giáo trình của Ban Biên Soạn hầu thống nhất lại chữ viết và ngôn ngữ Chăm. Người Chăm không nên học làm trí thức nhưng cần học làm người ý thức, nêu cao tinh thần đoàn kết, dẹp bỏ tư tưởng kỳ thị tôn giáo, gây chia rẻ phân hoá cộng đồng, cần nêu cao tinh thần bảo tồn văn hoá truyền thống, vì không ai đấu tranh thay cho chúng ta.

*

Tóm lại, đây không phải là bài viết ngụ ý phê bình bất cứ một cá nhân nào, hay tôn vinh bất cứ một chủ nghĩa nào, mà chỉ dựa trên độ chính xác mà tai nghe mắt thấy những gì đã và đang xảy ra trong cộng đồng Chăm nơi quê hương hôm nay. Tôi không phải là người hèn nhát hay qui hàng thay đổi màu áo để được nhà nước cấp visa trở về thăm nhà như những người khác để rồi quên đi cuộc đấu tranh quyền lợi cho dân tộc Chăm nghèo nàn. Tôi luôn mang tinh thần sống thực tế, hợp tác với bất cứ một tổ chức hay một quốc gia nào, miễn sao vấn đề sẽ mang lại quyền lợi cho Chăm. Dân tộc Chăm cần sự giúp đỡ rất nhiều từ tấm lòng nhân ái của người Chăm ở hải ngoại, của các quốc gia nơi mà họ đang sống, chứ họ không mong muốn đón nhận những điều vô bổ không mang lợi ích gì cho cuộc sống của họ.

.