Thập Liên Trưởng

Từ điển Việt-Chăm của Inrasara và Phan Xuân Thành là bài khảo luận của Jaya Caraih (Thập Liên Trưởng) đăng trong tác phẩm Ngôn ngữ Chăm, thực trạng và giải pháp do nhà xuất bản Phụ Nữ ấn hành vào năm 2011, trang 93-101. Thập Liên Trưởng là nhà nghiên cứu ngôn ngữ Chăm thuộc Trung Tâm Nghiên Cứu Văn Hóa Chăm Ninh Thuận.

Mục tiêu của bài viết nhằm trình bày những sai xót trong Từ Điển Việt-Chăm do Inrasara và Phan Xuân Thành thực hiện, sai xót về mặt ngữ âm, từ vựng và ngữ pháp. Vì không có vốn từ Chăm phong phú và do quá bám sát nghĩa tiếng Việt để đối dịch sang tiếng Chăm, Inrasara và Phan Xuân Thành đã vấp phải nhiều lỗi sai, thậm chí có nhiều từ dịch trái nghĩa, gây tác dụng ngược do người học và người xử dụng tiếng Chăm trong nhà trường cũng như trong cộng đồng Chăm.

Theo chúng tôi, sự sai xót trong tự điển của Inrasara và Phan Xuân Thành còn phát xuất từ một nguyên nhân khác đó là hai tác giả này không nắm vững qui luật chế từ của một ngôn ngữ. Tại khu vực Đông Nam Á, vấn đề « chế biến từ vựng mới » không phải là dự án mang tích cách cá nhân như Inrasara và Phan Xuân Thành hiểu lầm, mà là công trình mang tính cách quốc gia, tập trung những chuyên gia về ngôn ngữ để phân tích một cách khách quan và nghiêm túc, được hội đồng duyệt xét, trước khi đưa ra quyết định xử dụng từ vựng chế biến này. Vì mục tiêu « chế biến từ vựng mới » có qui luật riêng của nó, tùy theo ngôn ngữ của từng nhóm người.

Tiếng Việt là ngôn ngữ thuộc gia đình Hán-Nho, tức là loại ngôn ngữ duy nhất trên thế giới mà người ta có thể ghép hai từ gốc để diễn đạt tư tưởng hay biểu thị cho tất cả những thuật ngữ từ chủ đề chính trị, văn hóa, văn chương cho đến chuyên ngành khoa học và kỷ thuật. Ngược lại tiếng Chăm là ngôn ngữ thuộc hệ gia đình Mã Lai Đa Đảo, tức là loại ngôn ngữ có qui luật riêng về ngữ pháp, không cho phép ghép hai từ như gia đình Hán-Nho để biểu thị cho một ý nghĩa. Chính vì nguyên nhân đó, tiếng Mã và Indonesia là hai ngôn ngữ rất giàu mạnh về từ vựng và qui luật ngữ pháp, nhưng không có cách nào để chế biến từ vựng mới một cách dể dàng như tiếng Việt, nhất là từ vựng mang tính cách trừu tượng hay có mối liên hệ với chủ đề khoa học và kỷ thuật.

Dân tộc Mã và Indonesia là hai nhóm người có kho tàng văn chương vô cùng giàu mạnh, nhưng không có cách nào để chế biến từ vựng mới cho một số từ trừu tượng hay khoa học để rồi phải xử dụng từ vựng gốc của tiếng Anh, Hòa Lan, Á Rập hay Phạn ngữ. Đây là vài thí dụ điển hình.

Chính trị, tiếng Mã và Indonesia gọi là « politik »

Xã hội, tiếng Mã và Indonesia : «sosial »

Kinh tế, tiếng Mã và Indonesia : « ekonomi »

Đại Học, tiếng Mã và Indonesia : « universiti, universitas »

Máy vi tinh, tiếng Mã và Indonesia : « komputer »

Điện, tiếng Mã và Indonesia : « elektrik »

Chủ tịch, tiếng Mã và Indonesia : « president »

V.v.

Tiếng Chăm là ngôn ngữ thuộc hệ Mãi Lai Đa Đảo không thể thoát ra khỏi qui luật này. Chính vì thế, người Chăm tại Việt Nam có quyền dùng thuật ngữ chuyên môn của tiếng Việt trong tiếng nói của mình để mọi người cùng hiểu, hơn là đứng ra chế từ theo quan điểm cá nhân riêng tư như Inrasara và Phan Xuân Thành đã thực hiện để rồi người Chăm không biết hai tác giả này muốn nói gì. Một thí dụ đơn giản như từ Đại Học, Inrasara và Phan Xuân Thành gọi là « bac praong ». Đây là phong cách chế từ mang tích cách khôi hài, vì trong tiếng Chăm, « bac praong » có nghĩa là « đọc lớn tiếng » không ám chỉ cho Đại Học. Tại sao không dùng từ tiếng Việt nhưng phiên âm theo chữ Chăm như « Ndai Hok », "Trung Hok" để ám chỉ cho Đại Học, Trung Học, v.v. để người Chăm nào ở Việt Nam cũng hiểu nhanh hơn ?

Trong quá trình lịch sử, tiếng Chăm đã từng vây mượn rất nhiều từ vựng tiếng Viết, như Klan Thu (trấn thủ), Phaok Klan (phó trấn), Lik Klen (lý Trưởng), Klum Mbien (trùm biện), Huen (Huyện), Kham Sai Thong Mbing (Khâm Sai Thống Binh),  v.v. Thế thì tại sao Inrasara và Phan Xuân Thành không giữ qui luật chế từ như người Chăm đã từng áp dụng từ thế kỷ thứ XVIII, mà lại đứng ra chế biến từ vựng mới một cách phi khoa học và đôi lúc rất khôi hài, không mang lại ích lợi gì cho dân tộc này. Kể từ đó, chúng tôi rất hoan hô quan điểm bài viết của Thập Liên Trưởng nhằm phân tích những sai xót trong Từ điển Việt-Chăm của Inrasara và Phan Xuân Thành. 

Xin bấm vào đậy để xem bài:  T. L. Trưởng : phê bình Từ Điển Việt-Chăm của Inrasara và P. X. Thành