Ai cũng biết Ts. Quảng Đại Cẩn (QDC) là người Chăm tốt nghiệp từ một Đại Học ở Hoa Kỳ. Tôi là sinh viên Chăm rất mừng khi nghe tin có thêm một vị tiến sĩ người Chăm, nhưng tôi cũng có một vài thất vọng khi đọc qua những bài bình luận của Champaka.info cho rằng tác phẩm “Akhar Thrah Phổ Thông, Dấu Ấn Một Thời” của Ts. QDC chỉ là công trình tàn phá  Akhar Thrah Chăm truyền thống, vì Ts. QDC tìm cách che chở cho 5 chỉnh lý sai lầm trong sách giáo trình của Ban Biên Soạn (BBS) mà Champaka.info cho đó là 5 chỉnh lý “ngu xuẩn” nhất.

Theo Champaka.info cho biết Ts. QDC là nhà nghiên cứu biết nói tiếng Chăm nhưng đọc chữ Chăm chưa rành. Theo tôi, lời kết luận của Champaka.info rất có lý, vì chính bản thân tôi cũng từng ghé qua Facebook để đọc những bài trao đổi của Quảng Đại Cẩn về chữ viết Chăm, tôi có cảm giác rằng quan điểm của ông về ngôn ngữ và chữ viết Chăm đôi khi không logic và phi khoa học, qua phong cách cách lý luận và phân tích vấn đề hoàn toàn dựa vào sự suy diễn, nghĩ sao viết vậy.

Nếu tôi nói rằng 5 sai lầm trong sách giáo trình của BBS là đúng sự thật, vì tôi có bằng chứng sau đây:

• Tôi là người đã từng học chữ Chăm của Ban Biên Soạn ở cấp tiểu học. Sau tốt nghiệp đại học, tôi xin ông cụ của tôi một vài tác phẩm viết bằng Akhar Thrah Chăm truyền thống để tham khảo. Ông cụ của tôi là người rất đam mê đọc những sử thi Chăm như Deva Mano, Inra Para, v.v. và những sách cúng tế. Khi mở sách ra, tôi đọc không được tác phẩm này vì qui luật chính tả của chữ Chăm của BBS hoàn toàn khác hẳn với chữ Chăm truyền thống. Cũng nhờ ông cụ giải thích về qui luật Akhar Thrah truyền thống, tôi mới biết 5 chỉnh lý trong sách của BBS là 5 sai lầm to tát, hoàn toàn dựa vào cách suy diển cá nhân của BBS mà thôi. Ông cụ của tôi cũng nói thêm: “Mày không nên học chữ Chăm của BBS. Nếu muốn biết đọc Akhar Thrah Chăm truyền thống, thì mày chỉ cần học cho rành tên của 12 nasak (con giáp) là đủ rồi. Một khi biết đọc tên 12 con giáp, thì mày có thể đọc bất cứ văn bản nào viết bằng Akhar Thrah Chăm. Vì tất cả ký tự Akhar Thrah đều có 12 con giáp này”.

Ông cụ của tôi còn nói rằng, khi học chữ Chăm thì tôi phải phải nhớ qui luật này: “gal di gak puoc lak, gan di lak puoc gak”. Nghe lời giải thích này, tôi chẳng hiểu ông cụ tôi muốn nói gì từ mấy năm qua. Khi đọc lại những bài viết của Champaka.info về Akhar Thrah, tôi mới nhận diện ra là hệ thống Akhar Thrah Chăm hoàn toàn khác biệt với tiếng Việt. Akhar Thrah là không có qui luật “mỗi ký tự chỉ có một cách phát âm – mỗi từ vựng chỉ có một cách đọc” như tiếng Việt mà các thầy của tôi thường giải thích trong trường tiểu học. Vì rằng, một từ vựng trong chữ Chăm viết như nhau nhưng đọc khác nhau, như: Jak (đạp) và Jak (thúng đo gạo), gaok (cái nồi) và gaok (gặp nhau). Theo Champaka.info, đây là trường hợp bất qui tất, tùy theo ngữ cảnh mà đọc. Cũng vì nguyên nhân đó, tối mới biết công thức mà ông cụ tôi đưa ra: “gal di gak puoc lak, gan di lak puoc gak” rất là có lý. Hôm nay cũng vậy, người ta viết tiếng Việt qua email không có dấu, nhưng ai cũng đọc được là vì áp dụng qui luật “gal di gak pupc lak, gan di lak puoc gak”.

Tôi là người đã từng học chữ Chăm của BBS. Sau khi học lại chữ Chăm truyền thống với ông cụ của tôi, hôm nay tôi mới biết BBS đã vấp phải 5 sai lầm trong sách giáo trình mà Champaka và các nhà nghiên cứu và trí thức Chăm trong nước đã nêu ra. Cho đến hôm nay, tôi chẳng hiểu tại sao BBS không đứng ra tu sửa lại 5 sai lầm đó, mà bỏ ra bao thì giờ gây chiến trường “akhar thrah” một cách vô bổ? Và tôi cũng không ngờ tại sao Quảng Đại Cẩn lại tốn thời gian để viết tác phẩm hơn 200 trang để bảo vệ 5 sai lầm đó để làm gì và có lợi ích gì cho di sản văn hóa Chăm?

Gần 10 năm qua, các nhà khoa học và trí thức Chăm không có lời nào để chỉ trích hay chống đối BBS. Theo tôi, họ chỉ đưa ra quan điểm cho rằng Akhar Thrah Chăm không bao giờ có “paoh gak” như BBS chủ trương. Thế thì tại sao Quảng Đại Cẩn và BBS không trả lời một cách minh bạch cho câu hỏi này. Nếu chữ Chăm có “paoh gak”, thì Quảng Đại Cẩn và BBS phải cho biết nguồn tư liệu đó nằm ở đâu, thế thì đâu là vấn đề mà phải gây ra bao cuộc tranh cải vô ích từ 10 năm qua. Nếu Quảng Đại Cẩn và BBS nhận diện rằng chữ Chăm không có “paoh gak”, thì BBS nên chỉnh sửa lại 5 sai lầm này để thống nhất lại chữ Chăm, thế thì đâu là vấn đề mà phải ra gây chiến trường Akhar Thrah một cách phi lý, có lợi ích gì cho dân tộc này?

Hôm nay tôi muốn nói rằng, tôi và rất nhiều bạn bè học cùng lớp với tôi đều là nạn nhân của BBS. Vì học chữ Chăm của BBS, tôi và bạn bè tôi đọc không được chữ Chăm truyền thống. Chính đó là vấn đề làm cho tôi rất hổ thẹn trong lương tâm, vì học chữ Chăm của BBS hơn 4 năm ở tiểu học chỉ là công dã tràng. Đây là sự thật của biến cố chứ không phải tôi bịa ra để chê bai BBS. Bà con Chăm cứ hỏi ai là người học chữ Chăm của BBS biết đọc chữ Chăm truyền thống? Nói như vậy không có nghĩa là tôi hùa theo Champaka và các trí thức Chăm viết tác phẩm “ngôn ngữ Chăm”, nhưng tôi thấy phương pháp bào chữa của QDC cho 5 sai lầm của BBS hoàn toàn phi lý, không đi trực tiếp vào vấn đề. Tôi muốn đặt 3 câu hỏi ở đây:

• Chữ Chăm có “pao gak” hay không? Nếu có thì QDC nên nêu ra nguồn tư liệu nằm ở đâu?

• Chữ Chăm có ký tự “caoh ao” lượt bỏ “dar tha” hay không? Nếu có thì QDC nên cho biết bằng chứng?

• Chữ Chăm có qui luật dùng “balau” và “takai kik tut takai mưk” để dài háo âm hay không? Nếu có thì QDC phải nên giải thích rỏ ràng cho người Chăm hiểu.

Theo tôi, Quảng Đại Cẩn nên trả lời cho 3 câu hỏi vừa đưa ra một cách ngắn gọn và minh bạch, không cần phải viết hơn 200 trang để giải thích lung tung beng về chữ Chăm để rồi đưa ra kết luận những nhà khoa học Chăm như Ts. Po Dharma, Ts. Phú Văn Hẳn, Ts. Trương Văn Món, v.v. là những người “không có trình độ về ngôn ngữ học, quan điểm phiến diện, hạn chế về cơ sở lý luận.v.v”. Theo tôi đây là lời lên án quá đáng và thiếu nghiêm túc có thể làm xức mẽ đi mối liên hệ giữa những nhà nghiên cứu Chăm, vì làm sao QDC biết họ là những người “không có trình độ về chữ Chăm”?

Đọc qua bản kết tội này, tôi chẳng hiểu đâu là vị trí của Quảng Đại Cấn trong cộng đồng trí thức Chăm hôm nay? Theo Champaka.info cho biết Quảng Đại Cẩn đọc chữ Chăm chưa rành. Và tôi cũng có cảm giác như thế, khi đọc bài trao đổi của QDC trên Facebook. Nếu chưa biết đọc chữ Chăm, tại sao Quảng Đại Cần lại kết tội những nhà khoa học Chăm “không có trình độ về ngôn ngữ” và đứng ra viết 200 trang để bàn về chữ Chăm để làm gì?. Chính đó là những mâu thuẩn mà tôi mong có câu trả lời của Quảng Đại Cẩn trong tương lai.

Tôi là người đã từng học chữ Chăm BBS trong trường tiểu học. Sau ngày học lại chữ Chăm truyền thống, tôi xin khẩn định rằng chữ Chăm không bao giờ có “paoh gak” như BBS chế biến ra. Và tôi hy vọng rằng BBS nên sửa chữa lại những sai lầm này nhằm cứu vớt thế hệ con em Chăm trong tương lai để họ biết đọc và biết viết thông thạo chữ Chăm truyền thống. Nếu không, thì họ sẽ trở thành nạn nhân của QDC và BBS cũng như cá nhân của tôi.