Thành Phú Bá và Châu Văn Thủ

Kate là lễ tục ra đời vào triều đại Po Rome mà các bậc tu sĩ Chăm Bà La Môn (Po Basaih, Po Adhia) đưa ra định nghĩa rõ ràng: Kate tok dah ka Yang Ama, ám chỉ Kate là lễ tục nhằm tôn vinh Nam Thần, tức là đấng Shiva. Ca-mbur tok dah ka Yang Ina, tức là Nữ Thần, ám chỉ cho Po Ina Nagar, phu nhân của Shiva.

Hàng năm, bà con Chăm Bà La Môn thường tổ chức Kate trên đền tháp và trong thôn làng của họ. Chính vì thế bà con Chăm Bani hay Islam không tổ chức lễ tục này nhân dịp Kate. Tiếc rằng một số trí thức Chăm tại Hoa Kỳ trong thời gian qua đã biến Kate thành ngày quốc lễ Champa, có bài quốc ca, có một phút mặc niệm, có nghi lễ dâng vòng hoa chiến thắng trước đài chiến sĩ, v.v.

Một khi định nghĩa Kate là ngày kỷ niệm anh hùng liệt sĩ Champa, một số trí thức cho rằng người Chăm nào không đến tham gia Kate là những người không trung thành với tổ quốc Champa. Chính đó là nguyên nhân gây ra sự phản đối mãnh liệt trong cộng đồng Chăm tại hải ngoại từ mấy năm qua. Và vấn đề này lại tái diễn trong hội trường của Hội Luận Champa II (1-9-2012) giữa Thành Phú Bá và Châu Văn Thủ khi bàn đến định mệnh di sản văn hóa Champa trong thế kỷ thứ 21 này.

Trong ngày hội luận Champa, Ts. Po Dharma (người điều hợp chương trình) đưa ra nhận định rằng Kate của dân tộc Chăm hôm nay được các hội đoàn tổ chức dưới nhiều hình thức khác nhau như: Kate tại quê nhà, Kate-Ramawan tại Tp. HCM, Kate tại Sacramento (Hoa Kỳ) và Kate tại San Jose (Hoa Kỳ).

Ông Thành Phú Bá, đại biểu của hội luận là bậc bô lão người Chăm đã từng là thành viên trong ban tổ chức Kate tại quê nhà, đưa ra ý kiến rằng:

“Kate mà bà con Chăm Bà La Môn đang tổ chức hàng năm trên đền tháp là lễ tục Kate truyền thống của dân tộc Chăm. Kể từ đó, tất cả những Kate do bà con Chăm tổ chức trong nước hay ngoài nước sau ngày lễ tục này chỉ mang tính cách lễ hội nhằm chúc mừng mùa Kate, không tiêu biểu cho ý nghĩa của lễ tục Kate”.

Ông Thành Phú Bá cũng cho biết thêm rằng Kate là lễ tục tín ngưỡng của bà con Chăm Bà La Môn chứ không phải là ngày tôn vinh bậc tiền nhân Champa. Phát biểu này đã được đa số đại biểu trong ngày hội luận tán thành.

Trao đổi về vấn đề này, ông Châu Văn Thủ, thư ký của Ban Tổ Chức Hội Luận và cũng là thành viên của Hội Bảo Tồn Văn Hóa Champa cho rằng Kate phải là ngày tưởng niệm các bậc tiền nhân Champa, có một phút mặc niệm, có vòng hoa chiến thắng, có đài tưởng niệm anh hùng liệt sĩ

Đứng trên phương diện pháp lý tại các nước tự do, Châu Văn Thủ có quyền hình thành ngày quốc lễ Champa để tưởng niệm anh hùng liệt sĩ, nhưng Châu Văn Thủ nên chọn một ngày khác nào đó, chứ không nên đưa nghi lễ này vào ngày tín ngưỡng Kate của bà con Chăm Bà La Môn. Trong bài tường trình của Hội Luận, Ts. Po Dharma đề nghị rằng các tổ chức hội đoàn Chăm tại hải ngoại nên chọn ngày Champa bị xóa bỏ trên bản đồ vào tháng 10 năm Nhâm Thìn (1832) để làm ngày Tưởng Niệm Bậc Tiền Nhân Champa. Đây là ngày lịch sử mang nhiều ý nghĩa hơn, giúp bà con Chăm đến tham gia mà không e ngại gì về màu sắc tôn giáo.

Phụ lục danh sách thần linh Kate

Kate là lễ tục nhằm tôn vinh Po Yang Ama (Nam Thần), tức là đấng Shiva. Ca-mbur là lễ tục nhằm tôn vinh Po Yang Ina (Nữ Thần), tức là Po Ina Nagar (phu nhân của Shiva). Nhưng nhân dịp Kate và Ca-mbur, Ong Kadhar cũng thường hát bài tôn vinh một số vị thần linh khác. Đây là danh sách 53 vị thần linh được ca tụng trong ngày Katê và Ca-mbur mà BBT Champa.info xin đăng lại một lần nữa để bà con Chăm nắm vững về yếu tố lịch sử của Kate.

Dựa vào danh sách này, Châu Văn Thủ nên nêu ra ai là vua chúa hay anh hùng liệt sĩ Champa được tôn vinh trong ngày Kate? Có chăng ông Châu Văn Thủ đã nhầm lẫn giữa thần linh Champa và bậc tiền nhân Champa để rồi Châu Văn Thủ tìm cách bào chữa cho sự sai lầm của mình.

Là nhà bảo tồn văn hóa, Châu Văn Thủ nên đặt di sản tinh thần của dân tộc trên quyền lợi riêng tư của phe nhóm.

Danh sách 53 vị thần linh được ca tụng trong ngày Kate

(Nguồn tư liệu: CAM 148 của Viện Viễn Ðông Pháp)

1). Po Thun Girai Thun Cek – 2. Po Girai Bhaok – 3. Po Bia Binân – 4. Po Rome – 5. Po Sah – 6. Po Inâ Nagar – 7. Po Pan – 8. Po Klaong Kasat – 9. Cei Tathun – 10. Po Praok Thuer – 11. Praok Dhar – 12. Po Ginuer Matri – 13. Po Bia Nai Kuer – 14. Po Bia Patao Yang-in – 15. Po Tang – 16. Po Gihlau – 17. Po Biruw – 18. Po Riyak – 19. Po Li – 20. Po Phuatimâh – 21. Po Than – 22. Po Thai – 23. Po Tang Haok – 24. Ong War Palei – 25. Cei Sit – 26. Cei Praong – 27. Cei Dalim – 28. Cei Sak Bingu, 29. Po Haniim Pan – 30. Nai Mâh Ghang Tang Nagar – 31. Po Patao Binthuer – 32. Dam Mbaok – 33. Dam Mbung – 34. Dam Tiap Pabuei – 35. Dam Tiap Pabaiy – 36. Yang Brait Yang Bri – 37. Po Mangi – 38. Po Manguw – 39. Nai Carao Craoh Bhaok – 40. Kadit Tanaow – 41. Kadit Binai – 42. Bia Soy – 43. Bia Binân – 44. Bia Juk – 45. Nai Lileng Tabeng Mâh – 46. Nai Lileng Bingu Tapah – 47. Po Kathit – 48. Po Kabrah – 49. Po Klaong Halau – 50. Po Klaong Can – 51. Patao Tabai – 52. Bia Mahik – 53. Ong Pasa Muk Cakléng.