Musa Porome

Sự khác biệt về ý nghĩa của Kate đã gây bao sóng gió trong cộng đồng người Chăm tại hải ngoại, sau đó lại lắng dịu. Tôi cứ tưởng mọi sự đã minh bạch. Thế nhưng ngày 3/4/2010 Chế Mỹ Lan (CML), một phụ nữ Chăm là thành viên của Hội Bảo Tồn Văn Hóa Champa có trụ sở tại Hoa Kỳ, không biết vì áp lực từ đâu đã đưa đẩy cô ta viết một bài khảo luận dài 13 trang giấy lên án tờ báo điện thư Harak Champaka số 40 (ra ngày 11-3-2010) là cơ quan ngôn luận có “luận điệu, tư tưởng chia rẽ cộng đồng” người Chăm.


Là chủ nhiệm Harak Champaka, tôi có trách nhiệm phải lên tiếng để làm sáng tỏ vấn đề, nếu không, độc giả sẽ hiểu lầm cho chủ trương của tờ báo này.



Là giới có học, ai cũng biết có sự khác biệt rõ ràng giữa lễ tục và lễ hội. Thế mà một số trí thức người Chăm cứ mải mê tranh cãi về ý nghĩa của lễ Kate, vì họ chưa hiểu cũng như chưa phân biệt được thế nào là “lễ tục Kate” và thế nào là “lễ hội Kate” mặc dù đã có nhiều bài nghiên cứu khoa học đã xác định rõ đâu là biên giới của nó.



Bài viết của cô CML nhằm phản hồi quan điểm của Harak Champaka chỉ có 3 mục tiêu, nhưng cách trình bày chủ đề như một bản cáo trạng vô cùng luộm thuộm, không đầu không đuôi nối tiếp nhau, để rồi độc giả đọc hết bài nhưng không hiểu cô ta muốn gì.




1). Bóp méo lịch sử IOC-Champa


Mục tiêu đầu tiên của bài viết, đó là CML muốn trình bày công trình hoạt động của Hội Bảo Tồn Văn Hóa Champa mà cô là một thành viên. Bằng sự tưởng tượng, cô ta tuyên bố rằng “vì sao hội IOC ngừng hoạt động và đó là nguyên nhân khiến ra đời nhiều tổ chức bảo tồn văn hóa Champa tại Hoa Kỳ”. Ðọc qua đoạn này tôi đánh giá ngay, CML không biết gì về nguồn gốc hình thành những hội đồng người Chăm, mà chỉ nói theo sự phỏng đoán riêng tư, thiếu nghiêm túc, vì sự ra đời của những tổ chức Chăm có nguyên nhân phát xuất từ khi có nhiều gia đinh bà con Chăm Ahier sang định cư tại Hoa Kỳ, trong đó có gia đình của cô.


Ai cũng biết, trước năm 1996 người Chăm tại Hoa Kỳ chỉ có một tổ chức chung đó là IOC-Champa, tập trung toàn thể thành viên người Chăm không phân biệt tôn giáo, địa phương và địa vị xã hội. Tôn trọng anh em đồng tộc có cùng một nguồn gốc lịch sử là tôn chỉ hàng đầu của IOC. Thế nhưng, một số thành viên nằm trong tổ chức IOC, vì có thói quen từ quê nhà thường gây phiền hà trong xã hội, tranh giành địa vị, chia rẽ tôn giáo, tiếp tục mang hành trang này sang xứ Mỹ để thống trị dân tộc Chăm tại hải ngoại. Một khi mộng ước đó không thành, họ phải đứng ra thành lập hội đồng riêng để củng cố địa vị riêng tư, chỉ có thế thôi, chứ không phải vì IOC ngưng hoạt động mà họ phải đứng ra thành lập nhiều hội bảo tồn mới để đấu tranh cho xã hội Chăm.


Biến cố 1995 mà người Chăm thường gọi “con heo quay trên bàn tiệc của IOC” trước sự hiện diện của nhiều thành viên mà đa số là Chăm Islam, là một thí dụ điển hình cho thái độ gây hận thù tôn giáo và chia rẽ dân tộc trong xã hội Chăm hải ngoại thời đó. Biến cố này mới là khởi điểm của sự rạn nứt trong cộng đồng Chăm tại hải ngoại. Chính vì thế, IOC cần phải có một thời gian ngắn để đắn đo và suy nghĩ hầu củng cố lại hướng đi và xây dựng lại tổ chức cho phù hợp hơn với bối cảnh của xã hội thời đó, chứ không phải IOC tan rã như CML đưa ra.


Tưởng cũng nên nhắc lại, từ khi IOC-Champa ra đời vào năm 1989, hội này thường tổ chức hàng năm lễ hội đón mừng mùa Kate qua mô hình ngày văn hóa Champa để chuyển tải đến mọi người những sắc thái văn hóa riêng biệt của dân tộc qua các buổi trình diễn văn nghệ, triển lãm, thuyết trình về Champa, v.v.. Ða số thành viên trong ban tổ chức, ban van nghệ và triển lãm của lễ hội này là bà con Chăm Islam, vì số lượng gia đình Chăm Ahier chưa đông đảo trong thời điểm đó. Ðiều này đã chứng minh rằng, Kate là lễ tục của Chăm Ahier, nhưng đã trở thành di sản văn hóa Champa. Chính vì thế IOC cũng có bổn phận bảo tồn và phát triển. Nếu hôm nay IOC không tham gia lễ hội Kate này nữa, là vì IOC không chấp nhận ý nghĩa Kate tại hải ngoại đã bị biến đổi thành công cụ để phục vụ cho ý đồ chính trị và thống trị tôn giáo, nhất là thống trị bà con Chăm Awal, chứ không phải IOC phản đối Kate như một số người hiểu lầm.


Chế Mỹ Lan không phải là thành viên của IOC-Champa và cũng không biết gì về tổ chức IOC. Chính vì thế, CML không nên bóp méo sự thực của tổ chức này. Mọi người đã biết thế nào là chủ trương của IOC và lịch sử Champa dư biết IOC đã làm gì cho dân tộc.


Nhân dịp này tôi cũng muốn trình bày thêm cho những ai chưa biết thế nào là mục tiêu và sự liên hệ giữa IOC-Champa và tổ chức Champaka.


Champaka là một thành viên nằm trong IOC cấu thành một tổ chức liên hiệp hội đồng nhưng có hệ thống điều hành hoàn toàn biệt lập và có hai mục tiêu khác nhau nhưng có cùng một hướng đi chung đó là đấu tranh bảo vệ cho sự sống còn của dân tộc Champa trong thế kỷ thứ 21 này.


Mục tiêu của IOC-Champa là chuyển tải đến mọi người di sản văn hóa, lịch sử và nền văn minh Champa. Ngược lại, Harak Champaka, một chi nhánh nằm trong tổ chức Champaka là cơ quan thông tin và nghị luận, xuất bản qua hệ thống điện thư nhằm chuyển tải đến mọi người những sự thật của biến cố đã xảy ra trong xã hội, phân tích và phê bình những quan điểm sai lầm không phù hợp với di sản văn hóa Champa và bảo vệ với bất cứ giá nào danh dự và quyền lợi chung của dân tộc Champa.


Là cơ quan ngôn luận, Harak Champaka có trách nhiệm phản đối bất cứ cá nhân nào, cộng đồng nào hay tổ chức nào muốn bóp méo sự thật có thể gây tai hại đến nguồn gốc lịch sử Champa hay làm đảo lộn xã hội người Chăm trong và ngồi nước.


2). Chính trị hóa lễ tục Kate


Mục tiêu thứ hai bài viết của CML là muốn phản đối quan điểm của Harak Champa 40 cho rằng Kate là một lễ tục của người Chăm Ahier. Vì theo cô CML và quan điểm của Hội Bảo Tồn Văn Hóa Champa, “Kate không phải là một lễ tục của cộng đồng Chăm Ahier (...) nhưng Katê mang ý nghĩa thiêng liêng, vì đó là lễ tưởng niệm các anh hùng liệt só có công với non sông đất nước”. Dựa vào quan điểm này, CML cho rằng Harak Champaka chỉ là một tổ chức “phát ngôn bừa bãi” liên quan đến ý nghĩa của Kate.


Chính vì Hội Bảo Tồn Văn Hóa Champa tại Hoa Kỷ đã cố tình biến lễ tục Kate trở thành ngày quốc lễ mang yếu tố chính trị (một phút mặc niệm, dâng vòng hoa trước đài tưởng niệm anh hùng liệt sĩ Champa), cho nên Harak Champaka số 40 có trách nhiệm nêu ra vấn đề tại sao Kate là một lễ tục lại trở thành hai lễ hội và mang hai ý nghĩa khác nhau tại hải ngoại hôm nay. Ðây chỉ là câu hỏi nhằm thông tin đến cộng đồng người Chăm về thực trạng của lễ hội Kate và cũng là cô hội để nói lên số phận hẩm hiu của di sản văn hóa Champa đang đi vào giai đoạn thóai hóa. Harak Champaka số 40 chỉ nêu ra sự thật của nội dung lễ hội Kate do hai hội đồng Chăm tổ chức tại Hoa Kỳ vào năm 2009, chứ không phải là bài bình luận về ý nghĩa Kate hay phê phán hội đồng nào. Thế thì tại sao CML lại dàn dựng ra vấn đề nhằm ghép Harak Champaka vào tội “cố tình xuyên tạc thành tích” của Hội Bảo Tồn Văn Hóa Champa, lên án Harak Champaka đã đưa ra “luận điệu, tư tưởng gây chia rẽ trong cộng đồng, chẳng có chút nào tính cách xây dựng” Thêm vào đó, CML còn cho rằng Ban Biên Tập Harak Champaka trách nhiệm viết bài tường trình này là nhóm “phát ngôn bừa bãi”.


Lời tuyên bố mà chúng tôi vừa nêu ra chứng tỏ CML là người phụ nữ Chăm hồ đồ và có thái độ không nghiêm túc trong cuộc đối thoại.

3). Mưu đồ thống trị tôn giáo


Dựa vào định nghĩa “Katê mang ý nghĩa thiêng liêng, vì đó là lễ tưởng niệm các anh hùng có công với non sông đất nước” CML tuyên bố rằng những ai không tham gia Kate là những thành phần “xúc phạm và vơ ơn đối với tổ tiên” Champa. Sự chuyển biến từ một lễ tục Kate của Chăm Ahier thành ngày quốc lễ Champa có thể hiểu lầm như một hành động cố tình xây dựng một thể chế “quốc giáo Champa”, trong đó tín ngưỡng Chăm Bani và Chăm Islam phải tự biến mất để nhường bước cho nghỉ lễ Kate thuộc về giáo phái Chăm Ahier. Ðây là một chủ thuyết mà bà con Chăm Awal không bao giờ chấp nhận.


Theo truyền thống, cộng đồng Chăm Bani và Chăm Islam không bao giờ làm lễ Kate trong thôn làng và gia đình của họ, vì giáo điều Hồi Giáo không cho phép chứ không phải là họ phản đối Kate. Thế thì tại sao Chăm Bani và Islam lại trở thành một nhóm tội phạm vì vô ơn bạc nghĩa với tiền nhân Champa, không tôn trọng anh hùng liệt sĩ Champa? Ðây là lời tuyên bố vô trách nhiệm, mang nội dung đàn áp tôn giáo, buộc bà con Chăm Bani và Chăm Islam phải bỏ đi tín ngưỡng của họ để làm những lễ nghi Kate do CML bịa ra, mà luật Hồi Giáo không cho phép.


Bởi quyền lực nào CML lại buộc cả một tập thể dân tộc Chăm phải từ bỏ lòng tin của họ để công nhận rằng Kate không phải là lễ tục của người Chăm Ahier nữa, mà là ngày lễ của toàn thể cộng đồng người Chăm tức là quốc lễ của Champa? Ðây cũng là hành động vi phạm đến tín ngưỡng của người Chăm Ahier, vì toàn thể bà con Chăm Ahier từ giới tu sĩ, trí thức, thanh niên học sinh cho đến người dân thường ai cũng đều biết Kate là lễ tục nhằm tạ ơn thần linh có công phù hộ cho người Chăm chứ không liên hệ gì với ngày quốc lễ Champa hay ngày tưởng niệm anh hùng liệt sĩ Champa như CML và Hội Bảo Tồn đưa ra. Bài viết về ý nghĩa Kate của Ts. Po Dharma đã xác nhận rõ ràng: Chủ nhân của Kate là người Chăm Ahier.



Từ một lễ tục của giáo phái Ahier, CML và Hội Bảo Tồn Văn Hóa Champa tự tiện biến thành ngày quốc lễ Champa, nhưng không đưa ra một minh chứng thuyết phục nào. Chính vì thế, đa số bà con Chăm tại hải ngoại cho đây chỉ là quan điểm riêng tư của CML và Hội Bảo Tồn Văn Hóa Champa mà thôi, chứ không phải là ý nghĩa thật sự của Kate mà dân tộc Chăm cịn tổ chức tại quê nhà.



*

Gần 4 thập niên qua, xã hội Chăm đang trải qua một cơn sóng gió, trong đó chủ nghĩa cá nhân, gia đình và bè phái trở thành một vấn đề nổi cộm; phong trào hiểu lầm nhau, hiềm thù nhau và chống phá lẫn nhau càng ngày càng phát triển và ý thức hệ đối với dân tộc, di sản văn hóa và lịch sử Champa đang đi vào con đường thoái hóa để rồi mỗi cá nhân, mỗi hội đồng có quyền định nghĩa và sữa đổi phong tục tập quán, ngôn ngữ chữ viết Chăm theo quan điểm riêng tư của họ.

Nhằm ly khai với những hình ảnh tiêu cực này, dân tộc Chăm hôm nay cần có sự trao đổi và đối thoại với nhau để đi tìm nguyên nhân và nguồn gốc của một biến cố hay một vấn đề đã xảy ra. Nhưng bất cứ cuộc đối thoại hay trao đổi nào cũng có một qui luật của nó. Theo chủ trương của Harak Champaka :

a). Dân tộc Chăm cần có sự đối thoại với nhau một cách thẳng thắn, cứ chỉ mặt đặt tên nếu cần, không sợ làm phiền lòng ai, nhưng phải nghiêm túc và phải dựa vào những dữ kiện thuyết phục để chứng minh cho lời nói của mình, nhưng lúc nào cũng tôn trọng lẫn nhau và không bao giờ thù hằn nhau.

b). Dân tộc Chăm cần có sự tranh cãi với nhau tối đa, bất cứ lúc nào và có thể kéo dài hàng tháng đi nữa nếu cần, nhưng tranh cãi với nhau trong tinh thần xây đựng để đi tìm những yếu tố sai lầm hầu giải quyết những vấn đề đã xảy ra.

Từ định nghĩa này, chúng tôi cho rằng bài viết của CML về Kate không phải là bài trao đổi nghiêm túc nữa mà là bản án nhằm xuyên tạc và chống phá những ai không theo quan điểm của CML hay hội đồn của CML mà thôi.

Trong bài tường trình về Kate 2009, Harak Champaka chỉ nêu ra một câu hỏi ngắn gọn tại sao chỉ có một lễ tục Kate nhưng hội đồng Chăm tại Hoa Kỳ lại biến nó thành hai lễ hội và mang hai ý nghĩa khác nhau. Thay vì trả lời một cách nghiêm túc cho câu hỏi này, CML lại dùng bao ngôn từ thô thiển để lên án Harak Champa: “cố tình xuyên tạc thành tích (...) luận điệu, tư tưởng gây chia rẽ trong cộng đồng (...) xúc phạm và vô ơn đối với tổ tiên (...) phát ngôn bừa bãi”.

Ðây chỉ là một thể loại văn chương “vu cáo và phỉ báng” hầu bảo vệ cho quan điểm sai lầm của mình, không biểu tượng cho phong cách truyền thống của giới phụ nữ người Chăm.

Nhân danh chủ nhiệm Harak Champaka, tôi yêu cầu cô CML phải nên có thái độ nghiêm túc hơn và dùng những ngôn từ chính xác hơn trong cuộc đối thoại với người Chăm hôm nay.

Thay lời kết luận

Dân tộc Chăm có hai lễ tục và lễ hội lớn nhất đó là lễ Kate thuộc về giáo phái Ahier và lễ Ramawan thuộc về giáo phái Awal. Tại sao dân tộc Chăm tại hải ngoại không tiếp tục duy trì giá trị của hai lễ hội này như truyền thống tại quê nhà, có nghĩa là đến ngày Kate, bà con Chăm Ahier có nghĩa vụ đứng ra tổ chức một lễ hội chung (chứ không phải là hai hay ba lễ riêng biệt) để đón mừng Kate, không mang màu sắc chính trị và không pha lẫn văn chương đấu tranh, trong khi đó bà con Chăm Awal có bổn phận đến tham gia và chúc mừng. Ngược lại, đến ngày Ramawan, bà con Chăm Awal có trách nhiệm tổ chức lễ hội để đón mùa Ramawan và bà con Chăm Ahier đến tham dự và chúc mừng. Ai đến tham gia lễ hội thì ban tổ chức gởi lời cám ơn. Nếu bà con Chăm nào vắng mặt thì cũng không sao. Chính đó mới là ý nghĩa quí giá và cao đẹp của ngày lễ hội để đón mừng mùa Kate hay Ramawan.

Nếu Hội Truyền Thống Văn Hóa Champa và Hội Bảo Tồn Văn Hóa Champa mà đa số thành viên là Chăm Ahier có thể nhất trí tổ chức chung một lễ hội Kate tại Hoa Kỳ theo truyền thống như ở quê nhà, tức là tổ chức một buổi lễ mang màu sắc văn hóa để đón mừng Kate, bản thân tôi lúc nào cũng sẵn sàng đến tham gia và sẽ cổ động để bà con Chăm, nhất là giới thanh niên Awal, đến tham dự đông đảo để đón mừng và vui chúc lễ Kate. Tôi cam đoan rằng cộng đồng người Chăm Islam tại hải ngoại hôm nay không bao giờ từ chối tham gia lễ hội Kate, nếu ý nghĩa của lễ hội Kate này được minh định một cách rõ ràng như lễ hội Kate tại quê nhà. Và tô tin rằng qua lễ hội Kate và Ramawan được tổ chức hàng năm tại hải ngoại theo truyền thống Kate và Ramawan tại quê nhà, dân tộc Chăm Ahier, Chăm Bani và Chăm Islam sẽ đến tham gia đông đảo và sẽ là nhịp cầu thông cảm để cùng nhau quên đi những sai lầm trong quá khứ hầu xây dựng lại một tương lai mới cho dân tộc.

Musa Porome

Chủ Nhiệm Harak-Champaka

Bài mới :

• Trả lời cho Đắc Văn Kiết: Katê phát xuất từ thời Sa Huỳnh hay Po Rome?

Bài liên quan :

• Kate: Lễ tục của người Chăm Ahier hôm nay
• Góp phần tìm hiểu về lễ hội Katê
• Vấn đề Kate trở lại trên bàn cờ của xã hội Chăm
• Quan điểm của Vinh Thanh về lễ Kate truyền thống
• Trả lời cho bài viết của Quảng Đại Cẩn về Kate
• Chung quanh vấn đề ngày quốc lễ Champa
• Trả lời email của Chế Mỹ Lan về lễ Kate
• Andy Kieu phản đối quan điểm Kate của Chế Mỹ Lan
• Regina trả lời cho Chế Mỹ Lan về Kate
• Vài lời góp ý với Chế Mỹ Lan về lễ tục Kate
• Chế Mỹ Lan chế biến ý nghĩa mới cho lễ tục Kate
• Trao đổi với Ja Intan về Kate