Tỉnh Ninh Thuận là nơi cư trú lâu đời của sắc dân bản địa người Chăm và có số dân tập trung đông nhất khoảng 70.000 người, được chia thành hai cộng đồng riêng biệt theo tôn giáo tín ngưỡng: đó là cộng đồng Chăm Bani và Chăm Balamon. Trong bài viết này, chúng tôi giới thiệu về việc thành lập hội đồng tôn giáo Balamon kể từ năm 2011.

Người Chăm BaLamon, theo thuật ngữ tôn giáo thường gọi là Chăm Ahier (gốc từ Ả Rập) có nghĩa là “muộn, sau” để ám chỉ cho người Chăm chấp nhận thờ Po Allah (Po Sipajieng - đấng tạo hóa) sau khi vua Po Rome lên ngôi.

Hiện nay, người Cham Balamon Ninh Thuận thuộc 4 huyện, thị xã (Ninh Phước, Ninh Hải, Ninh Sơn, và thị xã Phan Rang - Tháp Chàm) với dân số chiếm gần 40, 000 người tập trung trong 15 thôn, như: Blang Kacak (Phước Đồng), Caklaing (Mỹ Nghiệp), Caok (Hiếu Lễ), Hamu Craok (Vĩnh Thuận), Hamu Tanran (Hữu Đức), Pabhen (Vụ Bổn), Palaw (Hiếu Thiện), Padra (Như Ngọc, Như Bình), Bal Caong (Chung Mỹ), Bal Riya (Bỉnh Nghĩa), Baoh Dana (Chất Thường), Baoh Bini (Hoài Trung), Tabeng (Thành Ý), Aia Li-u (Phước Tường), Aia Binguk (Nghĩa Lập), v.v.

Đền Tháp Chăm Balamon Ở Ninh Thuận

Balamon là một trong hai tôn giáo chính của người Chăm có vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển văn hóa Chăm. Tôn giáo Balamon đã in dấu sâu sắc trên mọi lĩnh vực văn hóa, kinh tế, xã hội và cho đến nay đã để lại cho hậu thế một di sản đồ sộ. Đề cập đến tôn giáo Balamon, trước hết là nói đến hệ thống quần thể đền tháp Champa nằm dọc theo khu vực Nam Trung Bộ vẫn còn lưu lại cho đến hôm nay cho dù trải qua hơn ngàn năm mưa nắng của thiên nhiên, cùng với bao biến cố về những cuộc chinh chiến thời cổ xưa cho đến thời bom đạn chiến tranh tàn khốc ở Việt Nam trong suốt thế kỷ 20. Sự trường tồn đó đã góp phần làm nên nét đẹp văn hóa Champa dẫu có bi thương nhưng đầy niềm kiêu hãnh và tự hào về một nền văn minh đền tháp cổ xưa được kết tinh từ sự sáng tạo tuyệt vời và sức mạnh kiên cường của dân tộc Champa.

Hiện nay, ở Tỉnh Ninh Thuận có 4 đền tháp Champa nổi tiếng: Tháp Po Klaong Garai, Tháp Po Romé, Tháp Hòa Lai và đền Po Ina Nagar. Ngoài ra, còn nhiều đền thờ nhỏ như Danaok Po Ina Nagar ( Hữu Đức), Danaok Po Rome (Hậu Sanh), Danaok Po Klaong Garai (Phước Ðồng), Danaok Po Klaong Can (Bầu Trúc)…

Cùng với hệ thống đền tháp, người Chăm tỉnh Ninh Thuận đến nay vẫn còn lưu giữ nhiều lễ tục liên quan đến tín ngưỡng tôn giáo. Trong đó, nổi bật là các lễ cúng tế đền tháp như lễ Peh Pabah ba-mbang Yang (tháng 11 Chăm lịch), lễ Yuer Yang (tháng 4 Chăm lịch), lễ Katé (tháng 7 Chăm lịch), lễ Ca-mbur (tháng 9 lịch Chăm)…

Ngoài ra, người Chăm tỉnh Ninh Thuận còn có một hệ thống lễ nghi liên quan đến cộng đồng, và tộc họ như: Lễ Raja Nagar, lễ Raja Harei, lễ Raja Praong; các lễ nghi nông nghiệp và các lễ nghi khác liên quan đến đời sống cá nhân con người như lễ cưới, lễ tang, lễ nhập Kut.

Hội đồng Chức Sắc Chăm Balamon ở Ninh Thuận

Sau khi Hội đồng Sư cả tôn giáo Bani nhiệm kỳ I (2007 - 2010) được thành lập thành lập theo Quyết định số 4106/QĐ-UBND của UBND Tỉnh Ninh Thuận và bước đầu đi vào hoạt động có hiệu quả, ngày 26/3/2009, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam huyện Ninh Phước, Ninh Thuận đã có công văn gửi các xã tổ chức lấy ý kiến về việc thành lập Hội đồng chức sắc tôn giáo Balamon. 

Căn cứ Quyết định số 2704/QĐ-UBND, ngày 13/12/2010 của Uỷ ban nhân dân tỉnh Ninh Thuận, ngày 08/01/2011 tại hội trường Uỷ ban nhân dân huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận, Hội đồng Chức sắc lâm thời Chăm Balamon được thành lập lấy tên là “Hội đồng chức sắc tôn giáo Balamon”. Tới dự buổi ra mắt của Hội đồng chức sắc có đại diện Vụ Các tôn giáo khác, Ban Tôn giáo Chính phủ, đại diện Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân, Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Ban Tôn giáo - Sở Nội vụ, Ban Dân tộc, Công an tỉnh Ninh Thuận, lãnh đạo Huyện ủy, Uỷ ban nhân dân, Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Phòng Nội vụ huyện Ninh Phước và đại diện Hội đồng Sư cả Chăm Bani tỉnh Ninh Thuận.

Sư cả Chăm Ahier tiếp đón chủ tịch Trương Tấn Sang

Hội đồng chức sắc lâm thời tôn giáo Chăm Balamon bầu ra 16 ủy viên gồm các vị đại diện cho Po Adhia, Ong Camnei, Muk Pajuw và Ong Kadhar do Cả sư Trượng Định làm Chủ tịch Hội đồng. Ban tư vấn có 09 ủy viên bao gồm các vị nhân sĩ, trí thức, cán bộ lão thành cách mạng có uy tín trong cộng đồng người Chăm Balamon do ông Thiết Ngữ làm Trưởng ban.

Theo Bản quy chế về tổ chức và hoạt động, hội đồng chức sắc sẽ do Đại hội Đại biểu bầu ra với số lượng từ 15 đến 17 thành viên với nhiệm kỳ 05 năm. Hội đồng chức sắc bầu ra Ban thường trực với số lượng từ 03 đến 05 thành viên gồm Chủ tịch, các Phó Chủ tịch và Thư ký của Hội đồng. Cấp cơ sở của Hội đồng chức sắc là Ban Phong tục có từ 03 đến 05 thành viên.

Ngày 23 và 24 tháng 5 năm 2012 tại hội trường Uỷ ban nhân dân huyện Ninh Phước, Hội đồng Chức sắc lâm thời Chăm Balamon đã tổ chức Đại hội Đại biểu tín đồ Chăm Balamon tỉnh Ninh Thuận lần thứ nhất nhiệm kỳ 2012-2017.

Theo bản báo cáo tổng kết tình hình hoạt động năm 2011 do Cả sư Hán Đô - Phó Chủ tịch Hội đồng Chức sắc lâm thời Chăm Balamon tỉnh Ninh Thuận đọc tại Đại hội, Hội đồng Chức sắc lâm thời Chăm Balamon đã làm tốt vai trò tập hợp, lãnh đạo và tạo sự ổn định trong cộng đồng và tín đồ Chăm Balamon. Trong Đại hội lần thứ I, hội đồng đã thống nhất bầu ra Cả sư Trượng Định làm Chủ tịch Hội đồng, và suy cử 27 vị chức sắc, tín đồ tiêu biểu vào Hội đồng chức sắc Chăm Balamon tỉnh Ninh thuận nhiệm kỳ thứ nhất (2012-2017).

Được biết, đây là kết quả của sự phối hợp giữa Ban Tôn giáo Chính phủ và tỉnh Ninh Thuận trong việc triển khai Kế hoạch số 08/KH-TGCP của Ban Tôn giáo Chính phủ về công tác đối với cộng đồng Chăm theo đạo Balamon ở Việt Nam.

Hiện nay trên nhiều mặt báo đã ca ngợi sự kiện này là thể hiện rõ chủ trương, chính sách nhất quán của Việt Nam là tôn trọng quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo của công dân và tạo điều kiện thuận lợi cho các tổ chức tôn giáo được hoạt động hợp phấp trên lãnh thổ Việt Nam theo quy định của pháp luật.

Tuy nhiên trong thực tế tôn giáo Balamon đã có từ rất lâu đời. Như vậy tôn giáo này đã bị lãng quên trong một thời gian dài nay mới được pháp luật công nhận.

Mặc dù theo quyết định, Hội đồng chức sắc Chăm Balamon tỉnh Ninh Thuận được tiến hành các thủ tục thành lập tổ chức tôn giáo theo quy định của pháp luật, cũng như các hoạt động bảo tồn văn hóa, tín ngưỡng Balamon của người Chăm. Tuy nhiên, gần đây một số sự kiện xúc phạm nghiêm trọng tín ngưỡng Chăm Balamon không khỏi làm người ta nghi ngờ về vai trò, chức năng và quyền hạn của Hội đồng này.

Phiên hợp của  Hội Đồng Tôn Giáo Chăm Ahier

Đó là vụ việc lễ mở cửa tháp Po Klaong Garai vào ngày 4-2-2014 (Mùng 5 Tết Giáp Ngọ), khi đoàn chức sắc Chăm đến Tháp để làm "lễ mở cửa tháp" (Peh Ba-mbeng Yang), thì cửa tháp Po Klaong Garai đã bị mở toang nhằm phục vụ cho khách du lịch nhân dịp tết Nguyên Đán mặc dù Ban Tôn giáo Chăm đã hoàn thành các thủ tục nhằm yêu cầu cửa tháp phải được đóng kín, trước khi hành lễ. Hay việc đưa tượng Địa Tạng Vương bồ tát theo tín ngưỡng Phật giáo vào nghĩa địa Chăm thôn Chất Thường (Palei Baoh Dana) gây nên làn sóng bức xúc và giận dữ không những trong cộng đồng Chăm mà cả cho những ai biết đạo nghĩa về tôn trọng tôn giáo. Một vụ xung đột khác giữa hai hội đồng chức sắc Balamon và Bani về lịch Chăm xảy ra gần đây đã cho thấy sự rạn nứt trong cộng đồng Chăm dấy lên mối nghi ngờ về việc thành lập hai hội đồng tôn giáo này.

Một vấn đề quan trọng khác là nơi thờ tự của tôn giáo Balamon gồm hệ thống các đền tháp Chăm nay đã bị Nhà nước trưng dụng làm khu du lịch để phát triển kinh tế. Mỗi lần thực hiện các nghi lễ cúng kính theo lễ tục, người Chăm phải làm giấy tờ xin phép các cấp chính quyền rất nhiêu khê và vô lý. Quyền cơ bản của tín đồ Chăm được tự do đến đền tháp của cha ông để lại bị tước đoạt. Có ý kiến đặt ra là phải trả lại Tháp Chăm cho người Chăm thờ tự đã được đông đảo độc giả hưởng ứng trong đó có cả người Kinh.

Tóm lại, Hội đồng tôn giáo của Ninh Thuận đã được chính danh thành lập cần phải phát huy vai trò và chức năng của mình trong việc giải quyết những tồn đọng và một số vụ việc xâm phạm nghiêm trọng tôn giáo như đã nêu để góp phần gìn giữ và bảo tồn văn hóa Chăm. Có như vậy, hội đồng mới có được uy tín và sự ủng hộ trong cộng đồng, nếu không thì danh nghĩa hội đồng vẫn chỉ là một thứ “danh ảo” trên giấy và là công cụ của chính quyền.

Xem thêm thông tin:

Tiếng nói của Ban phong tục và vị Cả Sư của tháp Po Klaong Garai đã bị xem thường

Việt Nam buộc "thần linh" Chăm làm thuê cho khách du lịch

Chăm Bani yêu cầu Ninh Thuận phải ngưng chiếm đoạt mồ mã của họ

Ninh Thuận xây tượng Phật trong nghĩa trang Chăm

Độc giả người Việt yêu cầu VN phải trả lại đền tháp cho người Chăm