Lễ cầu mưa, Bắc Bình

Sau khi đăng bài viết mang chủ đề “Những bức xúc và trăn trở của người Chăm xung quanh vấn đề chủ trương xây dựng Đàn Tiên Nông trong làng người Chăm của tỉnh Bình Thuận”, BBT Champaka.info tiếp tục giới thiệu đến độc giả bài viết thứ III của Ja Karo liên quan đến:

III. Một số vấn đề xung quanh Đàn Tiên Nông trong làng người Chăm?

Riêng về chủ trương xây dựng Đàn Tiên Nông tại làng người Chăm thuộc xã Phan Hòa, những bức xúc của người dân được thể hiện qua những vấn đề cụ thể dưới đây:

• Vấn đề thứ nhất: Địa điểm xây dựng Đàn Tiên Nông

-        

Nhiều người thắc mắc rằng: Tại sao không chọn làng Đông An, xã Phan Rí Thành (nơi người Kinh đang sinh sống) để xây dựng Đàn Tiên Nông thuận lợi cho việc thờ cúng của người Kinh mà chọn một khu đất trống ở giữa làng Bình Minh, thôn Phan Hoà (nơi người Chăm đang sinh sống) để xây dựng Đàn Tiên Nông?

Địa điểm chủ trương xây dựng Đàn Tiên Nông bên cạnh nhà ông Nguyễn Phú Tài

Nếu không có câu trả lời thỏa đáng thì bà con Chăm có quyền hiểu rằng việc xây dựng Đàn Tiên Nông ở xã Phan Hoà với mục đích muốn thu hẹp địa bàn sinh sống của người Chăm và tạo điều kiện thuận lợi cho người Kinh tiếp tục tràn vào khu đất ở đầu làng Bình Minh. Vì Đàn Tiên Nông là tín ngưỡng của người Kinh nên khi xây miếu xong sẽ giao cho người Kinh ở xã Phan Rí Thành thờ cúng và quản lý. Trong khi đó người dân xã Phan Hòa là người Chăm theo đạo Hồi giáo Bani không ăn thịt heo theo tín ngưỡng của họ. Sự khác biệt này liệu sẽ có những xung đột xảy ra? Mặc dù chính quyền Xã Phan Hòa đã dự báo trước điều này và kiến nghị lên cấp trên nhưng chủ trương xây Đàn Tiên Nông vẫn không dừng lại.

Đất của người Chăm vốn dĩ đã bị thu hẹp lâu nay bởi sự lấn chiếm của người Kinh thông qua việc làm rẫy lâu năm và họ tìm mọi cách để sở hữu hợp lý. Đời sống của người Chăm đã trở nên khó khăn vì bị thiếu đất đai nay lại càng khốn đốn với những chủ trương xây dựng Đàn Tiên Nông. Hơn nữa, người Chăm theo tín ngưỡng thần quyền nên đất đai không chỉ là nơi sinh sống mà còn là tâm linh và niềm tin về tín ngưỡng cho đời sống tinh thần của họ. Nay, đất đai bị trưng dụng cho mục đích văn hóa của người Kinh sẽ làm ảnh hưởng đến đời sống tâm linh và làm xáo trộn trong đời sống tinh thần người Chăm. Thiết nghĩ đó là những lý do chính đáng mà bà con Chăm trăn trở và bức xúc.

• Vấn đề thứ hai

Nếu vì mục đích bảo tồn văn hoá và di tích lịch sử của người Kinh về lễ tế thần Nông thế thì tại sao chính quyền Bình Thuận không xây dựng Đàn Tiên Nông từ mấy thập niên trước mà lựa chọn vào thời điểm khi xã Phan Hòa tiến hành quy hoạch đất đai xây dựng trường học, khu chợ và khu văn hóa cho người Chăm. (Cũng cần nói thêm rằng khu đất này đã xây xong trường học cấp 1, cấp 2 (THCS), hội trường thôn Bình Minh, bưu điện Bình Minh, nhà văn hóa thôn Bình Minh,… thì có chủ trương xây Đàn Tiên Nông vào địa điểm mà xã Phan Hòa quy hoạch xây trường mầm non ở đây. Điều này gây nên làn sóng phản đối cả chính quyền xã và bà con Chăm.)

Trường tiểu học

Đàn Tiên Nông sẽ xây nằm trong khu đất trường Tiểu học và Trung học,  Phan Hòa

Việc thay thế địa điểm Đàn Tiên Nông vào vị trí trường mầm non theo quy hoạch xã Phan Hòa có phải chăng muốn làm xáo trộn hệ thống kiến trúc cơ sở hạ tầng của khu vực sinh sống người Chăm. Một cái Đàn để làm lễ cúng tế của người Kinh giữa khu trường học con em người Chăm liệu có đảm bảo tính giáo dục cho thế hệ trẻ. Lâu nay đàn – miếu thường xây ở cuối làng, xa dân cư, nay Đàn Tiên Nông lại đặt giữa làng người Chăm. Sự bất thường này gây nên sự bất an trong đời sống tinh thần người Chăm; đó là chưa nói đến sự phá hủy một kiến trúc phong thủy về hệ thống xã, làng, thánh đường, đền miếu và tháp của người Chăm còn ở xã này.

• Vấn đề thứ ba

Tại sao Chính quyền Bình Thuận quan tâm bất thường đến việc bảo tồn di tích văn hóa người kinh bằng cách chủ trương xây dựng một cái Đàn Tiên nông trên một khu đất trống; trong khi đó Những đền miếu và Lễ cầu mưa của người Chăm thì lại cố tình lãng quên.

Bằng chứng là người Chăm xã Phan Hòa đã nhiều lần đề nghị công nhận di tích văn hóa đền Po Klaong Kasat của người Chăm để có điều kiện tổ chức, duy trì các lễ hội theo phong tục truyền thống nhưng cho đến nay các cơ quan hữu trách vẫn chưa quan tâm.

Có phải chăng vẫn còn sự kỳ thị và không công bằng trong bảo tồn văn hoá và di tích lịch sử của người Kinh và người Chăm. Thật khó chấp nhận khi một nghịch lý diễn ra là Chính quyền Bình Thuận sẵn sàng đầu tư một dự án với kinh phí lớn để bảo tồn di tích văn hóa người Kinh (xây Đàn Tiên Nông trên bãi đất trống) trong khi những di tích đền miếu xưa nổi tiếng của người Chăm lại không quan tâm và trùng tu. Một điều cũng nói thêm là ngay cả kinh phí tổ chức lễ hội cầu mưa của người Chăm tại ngôi đền linh thiêng Po Klaong Kasat là do bà con Chăm tự đóng góp mà không thấy có sự quan tâm về mặt tài chính của Chính quyền.

Lễ Cầu mưa người Chăm tổ chức tại đền thờ Po Klaong Kasat - xã Phan Hòa

Chắc chắn điều này không phải nằm trong các văn bản về chủ trương đoàn kết dân tộc của một nước Việt Nam độc lập, hoà bình và thống nhất. Vậy thì tại sao những nghịch lý trên vẫn tồn tại trong thực tế mà không có một nhà chức trách, đơn vị hay cơ quan liên đới nào quan tâm và bảo vệ quyền lợi chính đáng cho cộng đồng Chăm.

• Vấn đề thứ tư

Nếu cho rằng Đàn Tiên Nông là quan trọng trong tín ngưỡng văn hóa của người Kinh về thờ cúng Thần Nông và lễ hạ điền mà chính quyền Bình Thuận phải kiên quyết xây dựng Đàn Tiên Nông (trên khu đất trống) tại xã Phan Hòa thì liệu các cơ quan hữu trách đã có những quan tâm gì đến những hoạt động bảo tồn văn hóa và tâm linh của người Chăm. Cụ thể như: Nếu người Chăm muốn khôi phục lại các khu di tích lịch sử, các khu thánh đường, đền, miếu linh thiêng nổi tiếng có từ lâu đời, các khu mồ mả Chăm, các Kut Chăm (nơi thờ các đấng thần linh) ở Ninh Thuận, Bình Thuận liệu nhà nước có quan tâm và cho phép!?; những làng Chăm cũ trước 1975 đã bị di cư, dồn ấp chiến lược do chiến tranh nay họ muốn quay về chính mảnh đất cũ của cha ông họ, liệu chính quyền có đồng ý? Những di tích Chăm khác rải rác khắp miền Trung Việt Nam đang bị hoang phế, nếu người Chăm đề nghị được trùng tu liệu nhà nước có quan tâm không?

Chúng tôi thông tin thêm rằng: riêng xã Phan Hòa đã có 3 Thánh Đường thuộc dòng hồi giáo Chăm Bani ở 3 làng Bình Thắng (plei Canat), Bình Minh (plei Aia Mamih) và Bình Hòa (plei Dik), và làng mới thành lập plei Mblang Kacak; và 2 Đền thờ lớn, đền thờ Po At tọa lạc ở làng Bình Thắng, là đền thờ một vị tướng quân có công bảo vệ nhân dân Champa xưa kia. Ngôi đền thờ vị Po Klaong Kasat tọa lạc ở phía sau làng Bình Minh. Đây là ngôi đền đã từng được phong tặng 9 sắc phong của các triều đại Nhà Nguyễn và các Chức Sắc Chăm đang lưu giữ cho đến ngày nay. Tương truyền rằng, Po Klaong Kasat là vị quan Thượng thư được Vua Champa giao trông coi việc “Quốc nông”. Ngài được thần dân Champa tôn kính và ngưỡng mộ bởi có công khai phá đất đai, dẫn thủy nhập điền, canh nông lúa nước. Lễ hội cầu mưa (lễ cầu an) là một trong những lễ hội có giá trị lớn về mặt tinh thần trong tín ngưỡng tôn giáo của đồng bào Chăm cần được bảo tồn và phát huy. Theo lịch truyền thống của người Chăm lễ hội cầu mưa tại nơi này được tổ chức mỗi năm một lần vào đầu tháng Giêng theo lịch của người Chăm. Sau ngày giải phóng đất nước 1975 lễ hội này đã bị cấm tổ chức, một vấn đề bức xúc vào năm 1984 khi nhân dân xã Phan Hòa đóng góp tiền và công sức để tổ chức lễ hội cầu mưa trong đó Bà Hầm ở làng Bình Hòa và Ông Ảng (làng Bình Minh) là đảng viên cán bộ cốt cán xã Phan Hòa ủng hộ chủ trương này đã bị đảng, chính quyền phê bình và chỉ trích. Từ đó lễ hội cầu an, cầu mưa thuận gió hòa của đồng bào người Chăm bị bỏ quên trong thời gian dài. Mãi cho đến những năm gần đây chính quyền Bình Thuận cho phép lễ hội cầu mưa của đồng bào Chăm hoạt động trở lại, tuy nhiên việc tổ chức lễ hội cầu mưa phải kéo dài 5 năm mới được tổ chức một lần.

Giáp phần đất xã Phan Hòa về hướng Tây là địa giới Plei Plom có cụm Tháp Po Dam; Po Dam là tên gọi nam thần có đền tháp tọa lạc ở Plei Plom, Tuy Phong - Bình Thuận. Tháp xây dựng vào thế kỷ thứ IX, có phong cách kiến trúc Hòa Lai. Hiện nay tình trạng tháp Po Dam đang bị xuống cấp nặng nề.

Tháp Po Dam xây dựng vào thế kỷ thứ IX, đang trong tình trạng xuống cấp

Với một hệ thống di tích đền tháp đồ sộ còn lưu lại cho đến ngày nay như mô tả ở trên, xã Phan Hòa còn là một địa bàn đặc trưng chỉ có người Chăm Bani sinh sống với những phong tục và tín ngưỡng tôn giáo đặc biệt. Đáng lý ra các nhà chức trách nên đầu tư cho việc bảo tồn nguyên vẹn những nét văn hóa Chăm của xã Phan Hòa để tạo nên không gian văn hóa đặc trưng trong cộng đồng đa sắc tộc Việt Nam.

Chủ trương xây dựng Đàn Tiên Nông như phân tích trên đây nên dừng lại để trả không gian cho một ngôi trường mầm non trong việc hoàn chỉnh một hệ thống các cấp trường học cho con em người Chăm như dự kiến ban đầu của xã Phan Hòa. Sẽ vẫn chưa muộn để dừng lại dự án này vì nó thật sự không hợp lòng dân và ẩn chứa nhiều điều bất lợi cho công cuộc xây dựng và đoàn kết các dân tộc anh em ở Việt Nam.

Một bức xúc khác của người dân về việc UBND tỉnh Bình Thuận mới đây ban hành quyết định số 1777/QĐ-UBND xếp hạng di tích lịch sử cấp tỉnh cho “Đàn Tiên Nông” trên bãi đất trống ở giữa làng Bình Minh, xã Phan Hòa, huyện Bắc Bình, tỉnh Bình Thuận (xem tiếp kỳ 4)