Ts. Po Dharma

Lời BBT Champaka.info. Trong dịp Hội Luận Champa III: “Các vấn đề dân tộc bản địa Việt Nam” đã diển ra ngày 14-9-2013, Tài Đài An, người điều hợp chương trình hội luận, nêu ra câu hỏi yêu cầu Po Dharma cho biết thế nào là sự khác biệt giữa thuật ngữ “dân tộc thiểu số” và “dân tộc bản địa” và nêu ra những điểm nổi bật trong Tuyên Ngôn của Liên Hiệp Quốc về Quyền của dân tộc bản địa. Đây là quan điểm của Po Dharma:

Sự khác biệt giữa dân tộc thiểu số và dân tộc bản địa

trong Tuyên Ngôn LHQ

Năm 1992, Hội Đồng Liên Hợp Quốc (LHQ) thông qua “Tuyên ngôn về quyền của những người thuộc các nhóm thiểu số về dân tộc hay chủng tộc, tôn giáo và ngôn ngữ”. Năm 2007, Hội Đồng LHQ biểu quyết thêm một hiến chương nữa mang tên « Tuyên Ngôn về quyền của dân tộc bản địa » Sự ra đời của hai bản Tuyên Ngôn này đã chứng minh rằng khái niệm về « dân tộc thiểu số » và « dân tộc bản địa » hoàn toàn khác nhau trên mặt pháp lý trong văn kiện của công ước quốc tế.

Khái niệm về dân tộc thiểu số

Dân tộc thiểu số (minorité ethnique) là thuật ngữ có nhiều định nghĩa khác nhau, tùy theo khái niệm của từng bộ môn nghiên cứu hay quan điểm của mỗi quốc gia. Đứng trên phương diện nhân chủng học, các nhà nghiên cứu cho rằng dân tộc thiểu số chia làm 2 thành phần:

• Dân tộc thiểu số có nguồn gốc lịch sử (minorités historiques) là tập thể tộc người đã có mặt trên vùng lãnh thổ từ lâu đời mà người ta thường gọi là dân tộc bản địa (peuples autochtones)

• Dân tộc thiểu số di cư (minorités immigrées) là những người nước ngoài sang định cư tại một quốc gia có chủ quyền.

1992, Hội Đồng LHQ thông qua khái niệm về “dân tộc thiểu số” bằng cách dựa quan điểm mà Gs. Francesco Capotorti (đặc phái viên của LHQ) đã đưa ra vào năm 1977: "Dân tộc thiểu số là thuật ngữ ám chỉ cho một nhóm người từ một quốc gia khác đến cư trú trên lãnh thổ của một quốc gia có chủ quyền mà họ là công dân của quốc gia này"

Năm 1995, Liện Hiệp Âu Châu cũng đưa ra khái niệm về dân tộc thiểu số rất gần gủi với quan điểm của Liên Hiệp Quốc: “Dân tộc thiểu số ám chỉ cho một nhóm người từ một quốc gia khác đến cư trú trên lãnh thổ của quốc gia thuộc Liện Hiệp Âu Châu và có quốc tịch của khối Âu Châu”.

Tài Đại An (chính giữa)

Khái niệm về dân tộc bản địa

Dân tộc bản địa có số lượng từ 300 đến 500 triệu người trên thế giới và chiếm 20% bề mặt của trái đất. Theo quan điển của những nhà nhân chủng học, khái niệm về dân tộc bản địa không phải là chủ đề đáng đưa ra để bàn bạc, vì thuật ngữ « dân tộc bản địa » đã có định nghĩa sẳn trong các tự điển phổ thông trên thế giới: « Dân tộc bản địa là tập thể tộc người đã có mặt trên lãnh thổ từ lâu đời trước khi dân tộc khác đến xâm chiếm đất đai của họ »

Nhưng đứng về khía cạnh chính trị trong một số quốc gia có chủ quyền, thuật ngữ “dân tộc bản địa” là vấn đề nhạy cảm có thể gây ra những phong trao đấu tranh đòi chủ quyền đất đai và phục hưng quyền ly khai để đòi tự trị hay độc lập.

Năm 1993, Hội Đồng LHQ tuyên bố là “Năm quốc tế về các dân tộc bản địa” một dự án vô cùng khó khăn mà LHQ tìm mọi cách để chinh phục các quốc gia thành viên phải ký vào. Sau mấy năm bàn luận, Hội Đồng Liện Hiệp Quốc đưa ra nghị quyết 1996:

 « Cộng đồng bản địa, chủng tộc bản địa hay dân tộc bản địa là nhóm người có một chiều dài lịch sử xuất thân từ một xã hội đã có mặt trên một lãnh thổ trước thời kỳ xâm lược và đô hộ của dân tộc khác. Họ tự nhận diện bản thân của họ có nguồn gốc khác biệt đối với nhóm dân tộc đang nắm quyền hành trên toàn lãnh thổ hay một phần lãnh thổ của họ. Họ là thành phần tộc người không có quyền lực trong một xã hội, nhưng lúc nào cũng cương quyết bảo vệ, phát triển và chuyển đạt cho thế hệ tương lai, lãnh thổ do cha ông của họ để lại cũng như bản sắc dân tộc dựa trên mô hình văn hóa, hệ thống xã hội và qui chế luật tục mà họ xem đó là yếu tố quyết định trong cuộc sống của họ» 

Sau 10 năm bàn cải, Hội Đồng LHQ thông qua bản Tuyên Ngôn về Quyền của Dân Tộc Bản Địa vào ngày 13-9-2007 tại hội trường New York, Hoa Kỳ,  bởi 143 quốc gia ủng hộ, 4 phiếu không tán thành (Úc, Canada, New Zealand và Hoa Kỳ) và 11 phiếu trắng (Azerbaijan, Bangladesh, Bhutan, Burundi, Cô-lôm-bi-a, Georgia, Kenya, Nigeria, Nga Liên đoàn, Samoa và Ukraine). Việt Nam là quốc gia thành viên của Liên Hiệp Quốc đã bỏ phiếu ủng hộ bản Tuyên Ngôn này.

Sau ngày ra đời của Tuyên Ngôn, bốn quốc gia gồm có Nhật Bản (2008), Úc Đại Lợi (2008), Gia Nã Đại (2008), New Zealand (2010) và Hoa Kỳ (2012) đứng ra xin lỗi về những hành động trong quá khứ gây ra nhiều tổn hại cho dân tộc bản địa trong quốc gia của họ và chấp nhận bồi thường xứng đáng những đất đai của dân tộc bản địa bị chiếm đóng.

Quyền tự quyết, tự trị và tự quản trong

Tuyên Ngôn Bản Địa

Tuyên ngôn của Liên Hiệp Quốc về quyền của các dân tộc bản địa ra đời vào năm 2007 tập trung 46 điều khoản. Nhưng điều 3 và 4 là điều quan trọng nhất vì nó mang 3 thuật ngữ mà dân tộc Chăm cần hiểu rỏ ý nghĩa của nó như thế nào:

• quyền tự quyết (right to self-determination)

• quyền tự trị (right to autonomy)

• quyền tự quản (right to self-government)

Đây là điều 3 và 4 trong bản Tuyên Ngôn:

Điều 3: Các dân tộc bản địa có quyền tự quyết. Theo quyền đó, họ được tự do quyết định vị thế chính trị và tự do theo đuổi sự phát triển kinh tế, xã hội và văn hóa của họ

Điều 4: Trong khi thực hiện quyền tự quyết, các dân tộc bản địa có quyền tự trị hay tự quản trong những vấn đề liên quan đến các công việc nội bộ và địa phương của họ, cũng như những cách thức và phương tiện để hỗ trợ về tài chính việc thực hiện những chức năng tự trị của họ.

Đứng về khía cạnh chính trị mà phân tích, quyền tự quyết, tự trị và tự quản trong bản Tuyên Ngôn LHQ chỉ là quyền chọn lựa những thiết chế chính trị, luật pháp, kinh tế, xã hội và văn hóa riêng biệt của dân tộc bản địa, trong khi đó họ vẫn giữ quyền tham gia đầy đủ nếu họ lựa chọn, vào đời sống chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa của quốc gia nơi họ đang sinh sống. Hay nói một cách khác dân tộc bản địa không có quyền ly khai ra khỏi quốc gia của mình đề hình thành một nhà nước riêng có chủ quyền.

Yếu tố nằm trong “quyền tự quyết, tự trị và tự quản” chỉ là qui chế tổ chức hành chánh đặc biệt mà một số quốc gia thường dành cho một nhóm người bản địa trên thế giới. Cộng Hòa Nhân Dân Trung Quốc cũng lập ra các khu tự trị dành cho một số dân tộc thiểu số. Tại khu vực Đông Nam Á, Mã Lai là vương quốc đã áp dụng “quyền tự quyết, tự trị và tự quản” vào hệ thống tổ chức chính trị dành cho dân tộc bản địa.

Hội Luận Dân Tộc Bản Địa. Trái sang phải : Musa Po Rome, Nay Rong, Tài Đại An, Tan Dara Thach, Hoàng Thế Dân, Po Dharma, Nguyễn Công Bằng

11 điều khoản đáng chú ý trong Tuyên Ngôn Bản Địa

1). Các dân tộc bản địa có quyền thực hiện và khơi dậy những truyền thống văn hóa, lịch sử và phong tục tập quán, ngôn ngữ chữ viết của họ (điều 11)

2). Các dân tộc bản địa có quyền tham gia vào việc ra quyết định về các vấn đề có ảnh hưởng tới những quyền của họ, thông qua các đại diện do họ tự lựa chọn theo những thủ tục riêng của họ (điều 18)

3). Các dân tộc bản địa có quyền tự quyết và xây dựng những ưu tiên và chiến lược để thực thi quyền phát triển của họ (điều 23)

4). Các dân tộc bản địa có quyền duy trì những mối quan hệ tâm linh riêng biệt đối với đất đai, lãnh thổ, sông nước, vùng bờ biển và những tài nguyên khác do họ sở hữu (điều 25)

5). Các dân tộc bản địa có quyền sở hữu, sử dụng, phát triển và kiểm soát những đất đai, lãnh thổ và tài nguyên mà họ đã sở hữu, chiếm hữu (điều 26)

6). Các dân tộc bản địa có quyền được bồi hoàn, được hoàn trả, được đền bù công bằng, thỏa đáng đối với những đất đai, lãnh thổ và tài nguyên thuộc quyền sở hữu của họ (điều 28)

7). Các dân tộc bản địa có quyền được bảo tồn và bảo vệ môi trường và năng suất của những đất đai, hay lãnh thổ và tài nguyên của họ (điều 29)

8). Không được triển khai các hoạt động quân sự trên đất đai và lãnh thổ của những dân tộc bản địa, trừ khi vì lợi ích công cộng, hoặc được sự đồng ý hoặc được yêu cầu bởi dân tộc bản địa (điều 30)

9). Các dân tộc bản địa có quyền tự quyết định và xây dựng những ưu tiên và chiến lược để phát triển hoặc sử dụng đất đai, lãnh thổ và các nguồn tài nguyên khác của họ (điều 32)

10). Các dân tộc bản địa có quyền phát triển và duy trì những cấu trúc thiết chế và các phong tục, tâm linh, truyền thống, thủ tục, tập tục riêng của họ (điều 34)

11). Các quốc gia phải thông qua tham vấn và hợp tác với những dân tộc bản địa nhằm tiến hành các biện pháp thích hợp, kể cả những biện pháp lập pháp để đạt được các mục tiêu của Tuyên Ngôn (điều 38)

 Pgs. Ts. Po Dharma

Xin bấm vào đây để xem hình ảnh ngày ra mắt sách 14-9-2013: 

http://www.champaka.info/index.php?option=com_content&view=article&id=412&Itemid=74