Ja Karo là độc giả trong nước, đã từng viết nhiều bài quan điểm về xã hội Champa trên mạng Champaka.info. Nhân dịp ngày ra mắt sách Vương Quốc Champa: Lịch sử 33 năm cuối cùng (1802-1835) của Pgs. Ts. Po Dharma và Hội Luận Champa III về Dân Tộc Bản Địa Việt Nam được tổ chức bởi Hội Đồng Phát Triển Văn Hóa-Xã Hội Champa vào ngày 14-9-2013 tại San Jose (Hoa Kỳ),

Ja Karo đưa ra quan điểm sau đây về những thiệt thòi và tổn thương của dân tộc bản địa Chăm, Tây Nguyên và Khmer Nam Bộ ở Việt Nam :

Thực trạng về những thiệt thòi và tổn thương

của các dân tộc bản địa ở Việt Nam

Ja Karo

(độc giả trong nước)

Năm 2007, «Quyền Dân Tộc Bản Địa » được Hội đồng Liên Hiệp Quốc thông qua, mở ra những cơ hội mới cho các dân tộc bản địa vốn được cho là thiệt thòi và tổn thương nhất. Lời mở đầu của tuyên ngôn về Quyền dân tộc bản địa ghi rằng : “Các dân tộc bản địa đang phải gánh chịu những bất công của lịch sử do họ bị thực dân hóa và bị chiếm đoạt đất đai, lãnh thổ và tài nguyên ngoài các yếu tố khác, vì vậy  các dân tộc bản địa đã bị ngăn cản không thể thực hiện những quyền của họ, cụ thể là quyền phát triển theo các nhu cầu và lợi ích của riêng họ”.

Bài viết này tổng hợp lại một số bất công, thiệt thòi và tổn thương của các dân tộc bản địa ở Việt Nam mà cụ thể là 3 dân tộc Chăm, Tây Nguyên và Kampuchia-Krom đang gánh chịu dưới sự nắm quyền của Chính quyền Hà Nội nhằm góp thêm một tiếng nói từ thực tiễn đến Hội Luận về “Các vấn đề liên quan đến dân tộc bản địa Việt Nam” được tổ chức vào trung tuần tháng 9 năm 2013 tại Jan Joe - Hoa Kỳ.

1). Dự án đầy hiểm họa cho các sắc dân Tây Nguyên và Chăm

Công trình khai thác Bô-xít Tây Nguyên hiện đang triển khai gồm tổ hợp Bô-xít Tân Rai, Lâm Đồng và Alumin Nhân Cơ, Đak Nông. Dự án nhà máy điện hạt nhân sẽ triển khai ở Ninh Thuận, nơi người Chăm đang sinh sống. Đây là hai dự án lớn quốc gia đã bị nhân dân, nhân sĩ và trí thức trong và ngoài nước lên tiếng phản đối gay gắt về nguy cơ độc hại, ô nhiễm môi trường từ bùn đỏ Bô-xít và hiểm họa không lường về hủy diệt sự sống của chất phóng xạ hạt nhân. Đó là chưa kể khi một diện tích đất đai bị chiếm để xây dựng nhà máy làm thu hẹp đất canh tác của người dân; các khu dân cư phục vụ dự án theo đó cũng mọc lên kéo theo di dân người Kinh đến, sẽ làm thu hẹp không gian sống và xáo trộn văn hóa của người dân bản địa nơi đây. Tại sao hai dự án quốc gia tiềm ẩn đầy hiểm họa này lại xây dựng nơi các sắc dân Tây Nguyên và Chăm đang sinh sống? Phải chăng Chính quyền Hà Nội có chủ ý muốn loại người dân tộc Tây Nguyên và Chăm ra khỏi cộng đồng họ bằng một chính sách «vô nhân tính».

Nguy cơ độc hại và ô nhiễm môi trường từ bùn đỏ Bô-xít

2). Chiếm đoạt đất đai của người bản địa

Đất đai bản địa của ba dân tộc Chăm, Tây Nguyên và Kampuchia-Krom đã thuộc quyền sở hữu đất đai của Nhà nước Việt Nam kể từ năm 1975. Một số bị nhà nước trưng dụng mà đền bù không thỏa đáng gây nên bao bức xúc trong lòng dân. Bên cạnh đó sự di cư ồ ạt của người Kinh đã làm thu hẹp địa bàn sinh sống của 3 dân tộc bản địa này và là nguyên nhân chính dẫn đến người dân bản địa trắng tay, thiếu đất canh tác và nghèo đói.

Ở vùng Chăm, người Kinh đã lấn chiếm đất đai cho xây nhà, chùa, miếu,… trái phép trên đất người Chăm. Gần đây dự án xây Đàn Tiên Nông trong làng người Chăm bị phản đối gay gắt nhưng vẫn chưa biết chính quyền có dừng lại?. Một số đất động cát, đất rừng, đất rẫy lâu năm đã bị Nhà nước chiếm dụng. Mâu thuẫn gay gắt nhất đã xảy ra là vụ biểu tình đòi lại đất đai, chận xe Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng của người dân Văn Lâm-Ninh Thuận.

Ở Tây Nguyên, Chính quyền lấy đất đai lập khu kinh tế mới cho di dân ồ ạt của người Kinh từ Bắc vào; lợi dụng chính sách, chính quyền đã cấp hàng loạt sổ đỏ sở hữu đất đai cho người Kinh trên những mảnh đất rẫy vốn dĩ là đất sở hữu của bà con Tây Nguyên. Cách làm theo kiểu «thực dân đế quốc» này đã đẩy bà con Tây Nguyên vào cảnh nghèo đói, bế tắt và cuối cùng dẫn đến cuộc vùng dậy đấu tranh vào năm 2001 và năm 2004. Tuy nhiên cuộc nổi dậy này bị chính quyền cho là «phản động» và đã huy động lực lượng chính quy cũng như lực lượng đội lốt «côn đồ» đàn áp đẫm máu người Tây Nguyên, gây ra bao cái chết thương tâm và một số phải chạy vào rừng núi hoặc trốn sang Campuchia để thoát thân.

Với người dân Kampuchia-Krom, những nhóm thanh niên Khmer mỗi sáng phải đến nơi «chợ người» để tìm cớ sinh nhai qua việc làm thuê, làm mướn mà nguyên nhân sâu xa cho hiện tượng này là họ chẳng còn đất đai để canh tác.

3). Xáo trộn không gian văn hóa và xóa dần luật tục

Với dân tộc Chăm bản địa

Xâm thực văn hóa tại đền tháp Chăm đã trở thành hồi chuông cảnh báo. Tháp Chăm là nơi thiêng liêng thờ cúng các thần linh Champa, giờ đây đã trở thành nơi hỗn tạp cho các loại hình tín ngưỡng. Những hình ảnh tín ngưỡng người Kinh trong đền tháp Yang Praong (Daklak), Tháp Nhạn (Phú Yên), Tháp Bà (Po Ina Nagar Nha Trang), Tháp Po Sah Anaih (Phan Thiết) là những thí dụ điển hình.

Hầu như tất cả các vùng đất Tháp Chăm linh thiêng đều được Chính quyền bật đèn xanh cho phép xây dựng Chùa của người Việt chen lấn vào (Tháp Po Sah Anaih, Tháp Nhạn, Tháp Bánh Ít,…)

Khu di tích Tháp Po Sah Anaih bị lấn chiếm và bao vây

Một số tháp bị bỏ hoang, không ai quản lý, dù có cả sắc lệnh công nhận di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia như Tháp Po Dam (Bình Thuận); Tháp Phú Lốc, Tháp Thủ Thiện ở Bình Định. 

Việc trùng tu tháp bất cẩn cũng đáng quan tâm như đưa biểu tượng «quả bầu hô lô» văn hóa người Hoa trên tháp Po Ina Nagar (Nha Trang), hoặc trùng tu bịt thông hơi ở tháp Bánh Ít (Bình Định). Chữ viết trên các tháp cũng đã bị Việt hóa như tháp Po Dam (Po Tằm hay Po Đam) hay tháp Po Sah Anaih (Po Sah Inư),…

Biểu tượng « Hồ lô » trên đỉnh tháp Po Ina Nagar

Lễ hội văn hóa trên đền tháp Po Ina Nagar được công nhận là di sản văn hóa quốc gia phi vật thể đã không còn mang nét đặc trưng văn hóa Chăm mà là một sự hỗn tạp các loại tín ngưỡng.

Ngôn ngữ chữ viết Akhar Thrah Chăm truyền thống đang đứng trước nguy cơ bị thoái hóa khi con em người Chăm phải học một loại chữ viết lai căng, cải biến theo xu hướng Việt hóa.

Luật tục trong làng người Chăm cũng bị xáo trộn và mất dần khi làng Chăm trở nên nghèo đói và hoang tàn và khi một bộ phận người Chăm bỏ làng di cư vào Nam sinh sống. Tệ nạn trộm cướp, lừa tiền, lừa tình, đánh nhau, …đã xảy ra ngày càng nhiều làm mất an ninh trong cộng đồng Chăm.

Văn hóa, nghệ thuật Chăm, đặc biệt là ca múa nhạc Chăm đã bị biến tấu, sân khấu hóa để phục vụ cho du lịch hoặc giải trí,.v.v.

Nghi lễ thay xiêm y do người Việt thực hiện

Với các dân tộc bản địa Tây Nguyên

Không gian văn hóa Tây Nguyên đã bị xáo trộn lớn kể từ khi có cuộc di cư ồ ạt của người Kinh đến vùng đất này sau năm 1975.

Chính sách dùng «người uy tín» của chính quyền Hà Nội đã làm thay đổi vai trò của các già làng, trưởng bản trước đây. Giờ đây nhiều «già làng» chỉ làm nhiệm vụ tuyên truyền chủ trương của Đảng và Nhà nước thay vì nhiệm vụ lãnh đạo, gìn giữ, bảo tồn văn hóa, luật tục cho dân tộc mình như trước đây. Già làng trở thành công cụ để «yên dân» trong các vụ việc chiếm đất làm các công trình, dự án ; tuyên truyền cho lối sống «văn minh» là chỉ thờ «Bác Hồ» để xóa bỏ những tập tục tín ngưỡng, lễ hội thờ cúng các vị thần linh có giá trị truyền thống mà họ cho là lạc hậu, và mê tín dị đoan.

Đây cũng chính là lý do cho hàng loạt lễ hội văn hóa mang đặc trưng Tây Nguyên như lễ cúng lúa nước, lễ hội bến nước, lễ hội nhà mồ, lễ hội đâm trâu, lễ hội cồng chiêng,…dần bị xóa đi trong đời sống thường ngày của buôn làng, mà chỉ thấy tái hiện rầm rộ khi có các cuộc thi, biểu diễn, sân khấu hóa phục vụ cho du lịch và quay phim, chụp ảnh mà nhiều nhà khoa học gọi đây là «văn hóa chết», văn hóa biểu diễn  chứ không phải « văn hóa sống » tự nhiên trong cộng đồng. Một số minh chứng sau đây là những hiện tượng điển hình :

• Cồng chiêng Tây Nguyên không được bảo tồn nguyên vẹn

• Voi Tây Nguyên sắp bị diệt chủng

• Nhiều bến nước bị bỏ hoang hoặc trở thành ao tù nước đọng do ô nhiễm và lễ cúng bến nước cũng dần bị lãng quên

• Nhà mồ Tây Nguyên bị kẻ trộm ăn cắp các tác phẩm nghệ thuật điêu khắc gỗ, nhiều khu nhà mộ lâu năm bị di dời cho các công trình, dự án

• Nhà cộng đồng ở Tây Nguyên không còn là nơi sinh hoạt văn hóa cộng đồng như trước đây mà trở thành điểm thu tiền điện và các dịch vụ khác.

Với dân tộc Khmer Krom

Khmer Krom là cộng đồng sống tập trung tại các tỉnh Trà Vinh, SócTrăng, Bạc Liêu, Châu Đốc,... Trong đó, hai tỉnh Trà Vinh và Sóc Trăng được cho là nơi vi phạm nhân quyền nhiều nhất như chính quyền buộc người Khmer Krom phải cải cách phong tục tập quán và hạn chế các lễ hội Phật giáo; họ bị đồng hóa, phân biệt đối xử và tùy tiện tịch thu đất đai mà không được bồi thường hoặc bồi thường không thích đáng, do đó họ không có phương tiện sinh sống và trở nên nghèo đói. Từ đó văn hóa tín ngưỡng của họ cũng bị xáo trộn nghiêm trọng.

Từ các nguyên nhân trên, người Khmer Krom đã nhiều lần tổ chức biểu tình tại Phnom Penh và Nam Bộ Việt Nam để chống các chánh sách cai trị của chính quyền Hà Nội trong việc sách nhiễu, kỳ thị và không tôn trọng văn hóa tín ngưỡng của họ.

Các vị sư Khmer Nam Bộ (Ph. RFA)

Nhằm để giảm bớt các dư luận xấu trước quốc tê,́ chính quyền đã cho trùng tu chùa Dơi, một thắng cảnh được nhiều người biết tại Sóc Trăng, nhưng đây không nằm ngoài mục tiêu chính trị.

Kết luận

Những tổng hợp chưa đầy đủ trên đây đã cho thấy các dân tộc bản địa Chăm, Tây Nguyên và Khmer Nam Bộ ở Việt Nam hiện nay bị đối xử không công bằng, thiệt thòi và chịu nhiều tổn thương. Đó là chưa kể đến công tác giáo dục, y tế và những lợi ích dân sinh khác.

Mặc dù chính quyền Hà Nội thường đưa ra những chính sách ưu tiên cho người dân tộc ở Việt Nam trên các bàn họp trong nước và quốc tế, nhưng các minh chứng thực tiễn trên đây đã cáo buộc những chính sách đó chỉ nằm trên giấy mà chưa đi vào thực tiễn. Chỉ khi nào chính quyền Hà Nội thật tâm thực hiện đầy đủ «Quyền Dân Tộc Bản Địa» mà Hà Nội đã ký kết tại Liên Hiệp Quốc vào năm 2007 thì các sắc dân bản địa ở Việt Nam mới mong có một cuộc sống bình yên hơn.