Pgs. Ts. Po Dharma

Tuyên ngôn của Liên Hiệp Quốc về quyền của các dân tộc bản địa ra đời vào năm 2007 tập trung 46 điều khoản tạo thành những chuẩn mực tối thiểu cho sự tồn tại, phẩm giá và thịnh vượng của các dân tộc bản địa trên thế giới. Nhưng điều 3 và 4 là điều quan trọng nhất vì nó mang 3 thuật ngữ mà dân tộc Chăm cần hiểu rỏ ý nghĩa của nó như thế nào:

• quyền tự quyết (right to self-determination)

• quyền tự trị (right to autonomy)

• quyền tự quản (right to self-government)

Đây là điều 3 và 4 trong bản Tuyên Ngôn:

Điều 3

Les peuples autochtones ont le droit à l’autodétermination. En vertu de ce droit, ils déterminent librement leur statut politique et assurent librement leur développement économique, social et culturel.

"Các dân tộc bản địa có quyền tự quyết. Theo quyền đó, họ được tự do quyết định vị thế chính trị và tự do theo đuổi sự phát triển kinh tế, xã hội và văn hóa của họ"

Điều 4

Les peuples autochtones, dans l’exercice de leur droit à l’autodétermination, ont le droit d’être autonomes et de s’administrer eux-mêmes pour tout ce qui touche à leurs affaires intérieures et locales, ainsi que de disposer des moyens de financer leurs activités autonomes.

"Trong khi thực hiện quyền tự quyết, các dân tộc bản địa có quyền tự trị hay tự quản trong những vấn đề liên quan đến các công việc nội bộ và địa phương của họ, cũng như những cách thức và phương tiện để hỗ trợ về tài chính việc thực hiện những chức năng tự trị của họ"

Đứng trên phương diện chính trị mà phân tích, “quyền tự quyết, tự trị và tự quản” trong trong điều 3 và 4 của bản Tuyên Ngôn LHQ không ám chỉ cho định nghĩa mà Mac và Enghen thường nêu ra:

“Quyền của mỗi dân tộc trong việc tự do tách ra khỏi một quốc gia nhiều dân tộc để thành lập quốc gia độc lập của mình, hoặc tự nguyện nhập vào một quốc gia nhiều dân tộc để thành lập liên bang trên cơ sở giữ chủ quyền dân tộc của mình”.

“Quyền tự quyết, tự trị và tự quản” trong bản Tuyên Ngôn LHQ chỉ là quyền nhằm chọn lựa những thiết chế chính trị, luật pháp, kinh tế, xã hội và văn hóa riêng biệt của dân tộc bản địa, trong khi vẫn giữ quyền tham gia đầy đủ nếu họ lựa chọn, vào đời sống chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa của quốc gia nơi họ đang sinh sống. Hay nói một cách khác dân tộc bản địa không có quyền ly khai ra khỏi quốc gia của mình đề hình thành một nhà nước riêng có chủ quyền.

Yếu tố nằm trong “quyền tự quyết, tự trị và tự quản” chỉ là qui chế tổ chức hành chánh đặc biệt mà một số quốc gia thường dành cho một nhóm người bản địa trên thế giới. Cộng Hòa Nhân Nân Trung Trung Quốc cũng lập ra các khu tự trị dành cho một số dân tộc thiểu số. Các khu vực này được Hiến pháp Trung Quốc công nhận và trên danh nghĩa có một số quyền mà các đơn vị hành chính tương đồng khác không có. Trong hệ thống phân cấp hành chính Trung Quốc, có 3 cấp hành chính tự trị: Khu tự trị, châu tự trị và huyện tự trị. Quảng Tây nơi có dân tộc bản địa Choang nhiều nhất được hưởng qui chế khu tự trị.

Tại khu vực Đông Nam Á, Mã Lai là vương quốc đã áp dụng “quyền tự quyết, tự trị và tự quản” vào hệ thống tổ chức chính trị dành cho dân tộc bản địa. Sarawak là nơi có dân tộc bản địa như Iban, Bidayuh, Melanau chiếm đa số (53%). Đây là tiểu bang mang qui chế tự trị  trong liên bang của Mã Lai. Bên cạnh những quyền “quyền tự quyết, tự trị và tự quản” về phương diện kinh tế, xã hội, giáo dục, giao thông, tiểu bang Sarawak còn kiểm soát cả quyền di dân bằng cách ngân cấm dân Mã Lai từ tiểu bang khác sang định cư trên lãnh thổ của họ mặc dủ tiểu bang này có diện tích rộng lớn mênh mông nhưng dân số rất ít. Kể từ đó, Sarawak đưa ra đạo luật buộc tất cả dân Mã Lai dù là Thủ Tướng hay Bộ Trưởng đi nữa đến tiểu bang Sarawak phải mang theo hộ chiếu để sở hải quan đóng dấu cho phép vào chỉ trong thời hạn 3 tháng mà thôi.

Tiểu bang Sarawak có hội đồng nội các chính phủ riệng. Đứng đầu hội đồng nội các là Thủ Tướng Tiểu Bang sau đó là các Bộ Trưởng Tiểu Bang và Quốc Hội Tiểu Bang để biểu quyết những luật lệ riêng của tiểu bang này. Ngược lại, tiểu bang  Sarawak  không có bộ ngoại giao và không có quân đội và công an riêng. Đây là thẩm quyền của chính phủ Liêng Bang. 

• Tuyên Ngôn LHQ: Tiếng Pháp

• Tuyên Ngôn LHQ: Tiếng Anh

• Tuyên Ngôn LHQ: Tiếng Việt

Iban, dân tộc bản địa tại tiểu bang Sarawak

Tóm lại “quyền tự quyết, tự trị và tự quản” trong bản Tuyên Ngôn LHQ về quyền của dân tộc bản đia chỉ mang yếu tố về quyền lựa chọn thể chế chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa, giáo dục, v.v. phù hợp với hiến pháp của quốc gia nơi mà dân tộc bản địa này đang sinh sống chứ không phải là quyền phục hưng một quốc gia độc lập trong nghĩa rộng của qui ước quốc tế.