Champa là “quốc gia liên bang” (fédération) và đôi lúc còn là “liên hiệp quốc gia” (confédération), một thể chế chính trị rất quen thuộc trong quá trình hình thành các quốc gia nằm trong khu vực của dân tộc Mã Lai Đa Đao vào thời cổ đại. Liên bang Champa tập trung 5 tiểu vương quốc: Indrapura (Quảng Bình-Quảng Trị), Amaravati, Vijaya (Thừa Thiên-Quảng Nam), Kauthara (Phú Yên-Khánh Hòa) và Panduranga (Ninh Thuận-Bình Thuận).

Panduranga là tiểu vương quốc nằm ở cực nam Champa, xuất hiện lần đầu tiên trên bia ký Champa vào năm 817 dương lịch, nơi đã diễn ra những biến cố chính trị và quân sự mà Ts. Po Dharma đã kể lại trong tác phẩm Vương Quốc Champa: Lịch sử 33 năm cuối cùng 1802-1835. Trước khi đi vào chi tiết của chủ đề, tác giả phát họa lại một cách tổng quát lịch sử Panduranga từ ngày ra đời của tiểu vương quốc này vào thế kỷ thứ IX cho đến năm 1802. Đó là là phần mở đầu của tác phẩm mà tác giả gọi là “Tổng luận đầu sách”. Trong phần tổng luận này, độc giả có thể tiếp cận với một số biến cố như sau:

I. Mối liên hệ giữa Panduraga và Champa (thế kỷ thứ XI-XII)

II. Panduranga dưới thời kỳ đô hộ của Campuchia (1145-1203)

III. Sự ra đời của biên niên sử Panduranga (thế kỷ XIII)

IV. Tình hình Champa 1471-1653: Cuộc Nam Tiến của nhà Nguyễn

• Bố Trì Trì lánh nạn ở Panduranga

• Sự thất thủ Aia Ru (Phú Yên) vào năm 1611

• Nhà Nguyễn xâm chiếm Kauthara vào năm 1653

IV. Tình hình Champa 1653-1771: Nhà Nguyễn tìm cách đặt nền đô hộ ở Champa

• Nhà Nguyễn đặt nền đo hộ vào năm 1692

• Sự ra đời của phủ Bình Thuận vào năm 1692

V. Tình hình Champa 1771-1799: Cuộc chiến giữa Tây Sơn và Nguyễn Ánh

Xin bấm vào đây để xem :

Vương Quốc Champa: Lịch sử 33 năm cuối cùng 1802-1835

Tổng luận đầu sách

Những bài liên quan:

Lễ ra mắt sách Champa và Hội Luận Dân Tộc Bản Địa VN

Lễ ra mắt sách lịch sử Champa : Đôi lời của Pgs. Ts. Po Dharma

33 năm cuối cùng của vương quốc Champa: Lời mở đầu

33 năm cuối cùng của vương quốc Champa : Nguồn tư liệu