Inrasara

Thay lời tựa: Sau ngày ra mắt Champaka.info vào tháng 4 năm 2012, tòa soạn có nhận thư của nhiều độc giả trong nước nhằm trình bày mối trăn trở của mình liên quan đến một số vấn đề nổi cộm trong cộng đồng Chăm.Trăn trở của các độc giả trong và ngoài nước nước liên quan đến định mệnh văn hóa Champa là nguồn tư liệu quí giá nhằm góp phần vào cuộc vận động đấu tranh để bảo vệ sự hiện hữu của dân tộc Chăm trong thế kỷ thứ 21. Khởi đầu cho chương trình “mối trăn trở của độc giả”, BBT Champaka.info xin đăng nguyên văn bài viết của độc giả <Jakaro…@yahoo.com> về phương pháp chế biến từ vựng mới trong tiếng Chăm hôm nay. 

* *

“Chim có tổ, người có tông”, ai lớn lên cũng có một cội nguồn và tôi lớn lên từ dòng sữa mẹ Champa.

Ý thức về cội nguồn khi mang trong mình dòng máu người Chăm, tôi rất tự hào về những trang sử hào hùng của cha ông đã có công dựng nước và tạo cho quốc gia mình có một nền văn minh đa dạng, phong phú với những công trình nghệ thuật đạt đến đỉnh cao của một thời hoàng kim ở giai đoạn từ thế kỷ 2-19. Và tôi không khỏi ngậm ngùi và xót xa với những trang sử bi thương và tàn khốc khi vương triều Champa thất thủ dẫn đến hàng vạn người Champa đã bị giết hại, di tản lang bạc khắp nơi. Kết cục bi thảm này đã đưa vương quốc Champa có một thời oanh liệt bị xóa tên trên bản đồ thế giới vào năm 1832.

Hôm nay trong thời đại mới, người Chăm là một bộ phận trong cộng đồng đa sắc tộc đã và đang góp phần làm nên một quốc gia Việt Nam độc lập và thống nhất. Tôi thật sự có niềm tin cho sự phát triển bền vững của cộng đồng Chăm trong tương lai khi Chính phủ Việt Nam đã có những chủ trương và chính sách đúng đắn trong vấn đề đoàn kết dân tộc và điều này được nêu rõ trong hiến pháp Việt Nam. Điều này phù hợp với xu hướng hội nhập và phát triển trong môi trường toàn cầu hóa để hướng đến một xã hội công bằng, dân chủ, văn minh và không ngừng mở rộng không gian bảo tồn thế giới tự nhiên và di sản văn hóa của nhân loại. Chính đó cũng là nguyên nhân giải thích cho sự ra đời của Luật nhân quyền quốc tế hay Tuyên ngôn Liên Hiệp Quốc về qui chế của dân tộc thiểu số và dân tộc bản địa trên thế giới, đó là chưa nói đến các nổ lực khác của các tổ chức có mục tiêu bảo tồn di sản văn hóa quốc tế như UNESCO, Viện Viễn Đông Pháp, v.v.

Với những nỗ lực nhằm giữ gìn và bảo tồn di sản văn hóa nhân loại cùng với hàng loạt kết quả từ nhiều công trình nghiên cứu khoa học Champa trong và ngoài nước, tôi càng có nhiều niềm tin hơn cho sự phát triển của cộng đồng mình trong xu hướng thời đại và trào lưu chung đó. Tuy nhiên tôi không khỏi trăn trở và ưu tư trước hàng loạt các vấn đề nổi cộm trong cộng đồng Chăm ở Việt Nam mà báo chí đưa tin gần đây hoặc đồng bào Chăm đang xôn xao, đối mặt như vấn đề sai lầm trong chính sách bảo tồn ngôn ngữ Chăm, sự biến dạng di sản kiến trúc đền tháp Chăm, phong trào cải biến di sản văn hóa Chăm theo quan điểm riêng tư của từng cá nhân và hội đoàn, v.v.

Tôi thiết nghĩ cần phải tìm hiểu, phân tích, đánh giá lại những sự kiện trên đây một cách nghiêm túc và kỹ lưỡng để từ đó giúp người Chăm hôm nay hiểu được bản chất vấn đề, trước hết là tự bảo vệ bản chất văn hóa của mình sau là góp phần xây dựng một đất nước Việt Nam giàu mạnh, công bằng, dân chủ, văn minh.

Vấn đề 1: Mối trăn trở về từ điển Việt-Chăm

Từ Điển Việt Chăm là tên sách của tác giả Inrasara và Phan Xuân Thành, được ấn hành bởi Nhà xuất bản Giáo Dục, in tại Công ty Cổ phần In Sách Giáo Khoa Tp. HCM vào 2004. Sách dày 512 trang, gồm khoảng 6.000 mục từ.

Mục tiêu của sách là «Dùng trong nhà trường (…) góp phần thiết thực vào việc học tập tiếng Việt của học sinh ở vùng dân tộc Chăm. (…) giúp giáo viên, cán bộ các dân tộc anh em ở các địa phương có đồng bào Chăm sinh sống học tiếng Chăm được thuận tiện hơn. Từ Điển Việt-Chăm còn là một tập ngữ liệu quý đối với các nhà nghiên cứu ngôn ngữ (…)» (trang 5).

Theo một số chuyên gia ngôn ngữ Chăm (xem Champaka số 9), họ đánh giá rằng phần tiếng Chăm trong tự điển này có nhiều sai phạm về cách phiên âm, chuyển tự và lỗi chính tả và ngữ nghĩa có thể làm đảo lộn cả ý nghĩa và nguồn gốc ngôn ngữ chữ viết Chăm hôm nay.

1). Sai lầm về cách phiên âm

Theo tập san Champaka số 9, dân tộc Chăm đã có hệ thống phiên âm được lưu hành từ thời Pháp thuộc dựa vào hệ thống phiên âm thế giới dành cho ngôn ngữ thuộc gia đình Mã Lai Đa Đảo. Tiếc rằng Inrasara tự tiện hủy bỏ hệ thống này bằng cách chế tạo ra một thể loại phiên âm ngoại lai và phi khoa học mà tác giả cho rằng nhằm giúp người Việt đọc dễ hơn. Thí dụ:

Gep (bà con), Inrasara phiên âm thành <kaop>

Jhul (đẩy), Inrasara phiên âm thành <sul>

Jru (thuốc), Inrasara phiên âm thành <chru>

Theo quan điểm của tôi, người Việt muốn học tiếng Chăm thì họ nên học cách phiên âm truyền thống của tiếng Chăm. Thế thì Inrasara không nên bỏ thì giờ chế biến ra một hệ thống phiên âm dành riêng cho dân tộc Việt và sự chế biến phi khoa học này chỉ làm đảo lộn thêm hệ thống phiên âm của tiếng Chăm mà thôi, không mang lợi ích gì cho chủ trương bảo tồn di sản ngôn ngữ chữ viết Chăm.

2). Sai lầm về ngữ nghĩa

Theo Champaka số 9, Inrasara tự chế tạo hàng loạt từ vựng Chăm mới hoàn toàn dựa vào cách suy nghĩ riêng tư của mình mà người Chăm chưa từng nghe và từng thấy. Thí dụ:

a). “Anh dũng” trong tiếng Việt, Inrasara dịch sang tiếng Chăm là chahda (phiên âm truyền thống là cahya).

Đây là phong cách suy đoán riêng tư của Inrasara, vì Champaka số 9 cho rằng “cahya” là từ phát xuất từ Phạn ngữ không có nghĩa là “anh dũng” mà ám chỉ cho những gì có vẻ đẹp “huy hoàng, lộng lẫy, rạng rỡ, ngời sáng” không liên hệ gì với ý nghĩa “anh dũng”

b). “Anh hùng” trong tiếng Việt, Inrasara dịch sang tiếng Chăm là “pïicïhăc xaina” (phiên âm đúng phải là là: bijakchaina). Theo Champaka số 9, đây cũng là phong cách chế biến không có cơ sở khoa học. Vì rằng “bijak saina” phát xuất từ Phạn ngữ và Mã Lai = bijaksana, không có nghĩa là anh hùng, mà là sự khôn ngoan, sự thông minh, lanh lợi.

c). “Nhân nghĩa” trong tiếng Việt, Inrasara dịch sang tiếng Chăm “karmat” (viết đúng chính tả phải là kramat). Đây cũng là phong cách đoán mò, vì Champaka số 9 khẳng định rằng “karmat” là từ có nguồn gốc Á Rập và Mã Lai = keramat, không ám chỉ cho “nhân nghĩa” mà là “thánh thiện, thiêng liêng, mầu nhiệm, linh hiển”. Muốn nói đến nhân nghĩa trong tiếng Chăm, Inrasara nên dịch là “dhar phuel” thì đúng hơn.

d). “Tự học” trong tiếng Việt, Inrasara dịch sang tiếng Chăm “éng bac”. Ðây là phiên dịch sai lầm vì người Chăm không ai dùng “éng bac” mà là “bac éng” = tự học

e). “Đại Học” trong tiếng Việt, Inrasara dịch sang tiếng Chăm là “bac praong” trong khi đó “Tiểu Học” trong tiếng Việt, Inrasara dịch sang tiếng Chăm “bac asit” . Ðây cũng là phong cách chế biến khôi hài, vì rằng trong tiếng Chăm “bac praong” có nghĩa là đọc lớn tiếng chứ không phải là trường đại học và “bac asit” có nghĩa là đọc nhỏ tiếng chứ không ám chỉ cho trường tiểu học.

Trên đây chỉ là một vài đơn cử, vì bất kỳ trang nào trong Từ Ðiển Việt-Chăm này, Inrasara đưa ra hàng loạt từ vựng mới mang phong cách chế biến cá nhân, không phù hợp với nguồn gốc ngôn ngữ chữ viết Chăm.

Đọc qua Từ Ðiển Việt-Chăm của Inrasara và Phan Xuân Thành, tôi có cảm giác rằng trí thức Chăm hôm nay không nên lợi dụng ngòi bút của mình để chế tạo ra bao từ vựng Chăm để mua vui cho một số độc giả hay để quảng cáo tiếng tâm cho cá nhân mình. Ngôn ngữ chữ viết Chăm là di sản tinh thần của dân tộc Chăm chứ không phải tài sản riêng tư của bất cứ ai, trong đó có Inrasara.

Một số sai lầm mà tôi vừa nêu ra đã chứng minh rằng công tác thực hiện tự điển Việt Chăm của Inrasara chỉ làm mù rối thêm cho ngôn ngữ và chữ viết Chăm, thậm chí những sai lầm này có sức công phá và làm sụp đổ các hệ thống và nền tảng ngôn ngữ truyền thống và tiếng nói Chăm hôm nay. Chính vì thế, người ta có thể đoán rằng, trong tương lai không xa, ngôn ngữ Chăm sẽ bị biến dạng hoàn toàn, sẽ bị tê liệt từng phần và sẽ biến mất. Sự phân hóa ngày càng mãnh liệt trên lĩnh vực ngôn ngữ và chữ viết Chăm không dừng lại ở đó, nó sẽ kéo theo hàng loạt những sụp đổ khác như văn hóa truyền thống, tín ngưỡng dân gian.

Qua sự việc đã được trình bày cho thấy, quyển Từ Điển Việt Chăm của Inrasara và Phan Xuân Thành không đáp ứng được chủ đích tốt đẹp của nó. Nhưng từ điển này được nhà nước Việt Nam cho phép in bởi Nhà Xuất Bản Giáo Dục. Để tránh tác dụng ngược, chúng tôi mong rằng bản thân tác giả cũng như cơ quan chức trách nên kịp thời thu hồi quyển Từ Điển Việt Chăm này về để chỉnh lý lại hầu tránh những điều tác hại có thể xảy ra.