Năm 2012, Việt Nam đã tổ chức lễ khánh thành quần thể tháp Chăm tại Làng Văn Hóa-Du Lịch ở Sơn Tây, Hà Nội, dựa theo nguyên mẫu của quần thể tháp Po Klong Girai tại Ninh Thuận. Ngày 23-11-2013, chính phủ Việt Nam làm lễ khánh thành tiếp theo một ngôi chùa Khmer tại Làng Văn hóa này nơi mà chẳng có đồng bào Khmer sinh sống.  Để trả lời cho công trình kiến trúc này,  người dân và sư sãi Khmer Nam Bộ cho rằng chính phủ Việt Nam đã và đang lợi dụng nền văn hóa thiêng liêng của họ để kiếm thêm tiền thu nhập và nhà nước sẽ lấy chùa này làm lá bài để che giấu sự thật khi Việt Nam đã áp dụng chính sách đàn áp tự do tôn giáo. Việt Nam có thể lấy chùa này phục vụ cho mục đích chính trị khác mà họ không thể lường trước được.

 Từ tỉnh Kiên Giang, Đại đức Danh Sa phát biểu vời đài Á Châu Tự Do cho rằng: “Sợ nhất là xây chùa mà nơi đó không có dân tộc Khmer. Thứ hai, nét văn hóa, truyền thống của dân tộc Khmer được người ta đem đi trưng bài để thu lợi nhuận. Không khác gì họ bán nét văn hóa của người Khmer. Ngoài ra, khách thập phương quốc tế đến Việt Nam đòi hỏi thăm chùa Khmer, nên chính phủ phải trưng bài. Cuối cùng chính phủ là người thu lợi nhuận. Nếu thật sự là chùa, thì phải có các vị sư và người Khmer sống và tu hành ở đó.”

Theo ông Lâm Văn Khang (Phó Trưởng Ban Quản lý Làng Văn hóa-Du lịch Việt Nam), công trình xây chùa này vừa thể hiện chính sách đại đoàn kết dân tộc, vừa thể hiện chính sách tôn trọng tự do, tín ngưỡng tôn giáo của Nhà nước trong việc bảo tồn và phát huy văn hóa của Phật giáo Khmer. Ngược lại các sư sãi Khmer ở Nam Bộ cho rằng chính phủ coi tự do tín ngưỡng tôn giáo ở Việt Nam là tuân chỉ, là nguyên tắc cần phải thực hiện nhưng trên thực tế nền văn hóa, nghệ thuật, ngôn ngữ, bản sắc, tôn giáo và tín ngưỡng của các dân tộc bản địa ở Việt Nam đang dần bị xói mòn. Các hoạt động tôn giáo, phong tục tập quán, nếp sống, sắc phục, quan hệ xã hội, lịch sử, giáo dục, quyền tự do phát biểu, quyền tự do thông tin, quyền tự do mở trường để trao truyền giá trị văn hóa, quyền hội họp theo truyền thống văn hóa và những nếp sống riêng biệt của các dân tộc thiểu số đều bị áp đặt theo một nếp sống và văn hóa ngoài ý muốn.

Chùa Khmer ở Làng Văn Hóa Hà Nội

Theo ông Sơn Vichet, người dân Khmer Cà Mau đã đưa nhận xét như sau: “Cái chùa đặt trong làng văn hóa Việt Nam ở Hà Nội, thật ra chỉ là mô hình, đại loại là đồ chơi chứ không gì tôn nghiêm là chùa của người Khmer. Thứ hai, chùa đó không mang lợi ích gì cho người Khmer vì ở Hà Nội không có người Khmer sinh sống. Trong khi đó, các chùa ở Cà Mau, Bạc Liêu, Vĩnh Long, nhiều ngôi chùa mà chính điện bị hư hỏng nặng nề mà không có ai giúp xây dựng.
Tôi thấy chùa Khmer ở Hà Nội chỉ là hình thức, là cái Chùa vô hồn. Việt Nam xây chùa này để làm gì trong khi Đảng và Nhà Nước không cho phép dân bản địa hoạt động tôn giáo. Ví dụ, người Khmer đi tu thì phải viết đơn. Chính quyền xét thấy được mới cho đi tu, còn không thì không cho phép đi tu. Nó trái với truyền thống lâu nay rồi. Tại sao phải làm cái vô tri vô giác cho nó lớn, còn cái gốc của nền văn hóa Khmer không được quan tâm? Trái lại còn cản cấm. Làm như vậy không ý nghĩa…”

 Bất kể chính phủ Việt Nam giải thích thế nào, Đại đức Thạch Soriya, từ tỉnh Trà Vinh khẳng định rằng chùa Phật Giáo Khmer là biểu tượng văn hóa và tín ngưỡng của dân bản địa Khmer. Một ngôi chùa của đồng bào Khmer phải là nơi thiêng liêng tu hành của các nhà sư, nơi tổ chức các hoạt động nhằm trao truyền văn hóa đến các thế hệ mai sau, chứ không phải là nơi làm trò vui cho du lịch.

Sư Soriya nói dự án xây chùa Khmer mà chính phủ Việt Nam đang thực hiện tại Hà Nội chỉ là họat động che giấu phái đoàn của Hội đồng Nhân quyền LHQ đang viếng thăm và làm việc tại Việt Nam từ ngày 18-29/11/2013.

Ông Phật sẽ nhịn đói sau ngày khánh thành chùa, vì không cỏ người Khmer ở Hà Nội

Theo Đại đức Thạch Soriya: “xây chùa ở Hà Nội chỉ để cho quốc tế thấy Việt Nam quan tâm đến dân tộc thiểu số. Đây không phải là tấm lòng thật. Tại Trà Vinh, nơi nào chính quyền quan tâm thì quan tâm, nhưng thấy chỗ nào người Khmer phát triển nhiều thì Nhà nước rất sợ. Họ thấy mình làm phát triển là họ không vui. Chính phủ không thích người Khmer biết giữ truyền thống, văn hóa dân tộc vì nó gắn liền với lịch sử. Khi nói đến lịch sử Khmer thì chính phủ Việt Nam cho rằng đây là vấn đề nhạy cảm không được nêu ra”.

*

Những lời nhận xét của Khmer Nam Bộ rất gần gủi với quan điểm của dân tộc Chăm. Nhà nước Việt Nam bỏ tiền ra hàng tỷ đồng để xây tháp Chăm tại Hà Nội nơi không có một người Chăm sinh sống, trong khí đó nhà nước không có tiền để bảo quảng hàng trăm tấm bia đá Chăm nằm ngổn ngang trong các viện bảo tang, trung tâm văn hóa hay tại các thôn làng ở miền trung và nhà nước Việt Nam cũng không có tiền để trùng tu lại hàng loạt di tích Chăm đang lâm vào tình trạng hoang phế. Đền Po Ina Nagar (Bà Thánh Mẫu Quốc Gia Champa) ở thôn Hữu Đức (Ninh Thuận) chờ ngày xụp đổ, nhưng không có tiền để trùng tu là một thí dụ điển hình.

Po Klaong Garai ở Làng Văn Hóa  bị xa thải vì người Chăm không có tiền đến Hà Nội dâng lễ vật trong dịp Kate