Miếu Trường Thạnh

Tiếp theo bài viết về “Đàn Tiên Nông” ở Bình Thuận, BBT Champaka tiếp tục giới thiệu đến độc giả những vấn đề liên quan đến chủ đề xây dựng đền, miếu trên đất người Chăm do tác giả Ja Karo tổng hợp từ các nhân chứng thực tế và nhiều nguồn thông tin khác ở trong nước.

Kỳ 5 : Miếu Trường Thạnh người Kinh xuất hiện

trong khu đất của người Chăm

Mấy năm gần đây, bà con Chăm xôn xao và bất an khi có một ngôi miếu bề thế, khang trang của người Kinh xây tại khu đất Plei Aia Mamih (thôn Bình Minh) của người Chăm vào khoảng giai đoạn 2004-2005. Đặc biệt là miếu có ghi hai dòng chữ "Miếu Trường Thạnh; Hậu bồi cơ - Tiền khai khẩn ». Điều này gây bức xúc trong dư luận và bất an trong cộng đồng Chăm, làm cho bà con Chăm không khỏi lo lắng khi hiện nay trên mảnh đất tổ tiên của mình lại xuất hiện miếu của người Kinh với khẩu hiệu "Miếu Trường Thạnh; Hậu bồi cơ - Tiền khai khẩn”. Được biết, ông Cu Long gốc người Kinh tự xây miếu này và không có ý kiến của chính quyền xã Phan Hòa, nên chính quyền xã hoàn toàn không biết cho đến khi người dân Chăm xã Phan Hòa phản ánh đến chính quyền thì xem như « việc đã rồi ». Những câu hỏi đặt ra xung quanh vấn đề này như sau:

Thứ nhất: Ai đã chủ trương xây dựng miếu Trường Thạnh?

Qua tìm hiểu, Ủy ban nhân dân xã Phan Hòa cho biết chính quyền xã đã không biết việc xây dựng miếu và không có chủ trương xây dựng miếu này.

Theo người dân xã Phan Hòa, ai ai cũng biết ông Cu Long, một trong bốn chủ nhân người Kinh (ông Cu Long, ông Tưởng, ông Trà, và ông Hối - là dân ở xã Phan Rí Thành) hiện đang làm rẫy ở đây, tự xây dựng miếu miếu Trường Thạnh để thờ cúng. Và từ đó bà con Chăm ở đây thường gọi tên miếu này là miếu “ông Cu Long”. Cũng cần nói thêm đất rẫy của ông Cu Long có diện tích rất lớn, không biết việc này có hợp pháp về mặt giấy tờ sở hữu hay không hay ông Cu Long tự do mở rộng và chiếm hữu đất đai mà chính quyền chưa quan tâm. Cho nên việc xây miếu Trường Thạnh có thể trong kế hoạch mở rộng lấn chiếm đất đai, bởi vì miếu được xây không phải nhỏ chỉ để thờ cúng trong hộ gia đình riêng mà là một cái miếu khang trang gồm một gian nhà chính, một mái che và một khu trụ cờ phía trước, được rào chắn cẩn thận bởi cây xương rồng trong một khu đất lớn gần 3 sào. Tại sao một cá nhân như ông Cu Long tự ý xây dựng một miếu lớn bất hợp pháp trên khu đất người Chăm của xã Phan Hòa quản lý trong một thời gian dài mà chính quyền xã vẫn chưa giải quyết mặc dù bà con Chăm đã phản ánh nhiều lần và phản kháng rất dữ dội. Ai đứng đằng sau chủ trương xây dựng miếu này? và mục đích sâu xa của việc xây dựng miếu này là gì?

Miếu người Kinh dòng chữ "Miếu Trường Thạnh - Hậu bồi cơ - Tiền khai khẩn"

Đây cũng là một trong chuỗi các sự kiện mà người Kinh đã lấn chiếm đất đai của người Chăm. Vì bên cạnh việc lấn chiếm đất đai bằng cách xây đền, miếu là việc xây mộ địa của người Kinh. Các khu mộ địa của người Kinh trên đất người Chăm ngày càng nhiều. Cụ thể là, đất đai thuộc chính quyền xã Phan Hòa quản lý, nhưng người dân xã Phan Rí Thành (người Kinh) làm nơi chôn mộ ở đây mà không cần xin phép người Chăm thôn Bình Minh hay chính quyền xã Phan Hòa. Khu này sẽ trở thành khu mộ địa của người Kinh nếu chính quyền xã không có kế hoạch quản lý đất đai, khu mộ ở đây được chôn một cách tùy tiện vì mục đích chiếm đất sau này. Bà con Chăm đi qua lối này đều có cảm giác sợ hãi và than phiền chuyện mồ mả được chôn cất lan tràn khắp nơi.

Thứ hai : Tại sao miếu người Kinh trên đất người Chăm lại mang tên « tiền khai khẩn »?

Trên thực tế, khu miếu Trường Thạnh nói trên nằm trên đất người Chăm Palei Gahur Yok mà cụ thể là miếu xây trên đất củ của nhà người Chăm tên là Ông Hai (dòng họ bà Tô bây giờ, nay bà Tô và dòng họ đang sống ở thôn Bình Minh), miếu nằm trong đất rẫy bà Tô và cách nhà khoảng 50m (xem phụ lục). Hiện nay các nền móng nhà của các hộ đã từng sống ở đây vẫn còn lưu lại là chứng cứ rõ ràng khẳng định đây là vùng đất của làng người Chăm xưa. Bên cạnh đó những di tích lịch sử quan trọng của người Chăm xung quanh khu vực này vẫn còn hiện diện, đó là: một di tích Thánh đường hồi giáo Chăm Bani, hàng chục khu mộ địa người Chăm xưa nằm xung quanh ở khu vực này, đặc biệt có đền Po Klaong Kasat nổi tiếng với 9 sắc phong của các triều đại Nhà Nguyễn hiện đang lưu giữ tại thôn Bình Minh.

Lễ tảo mộ người Chăm Bani hàng năm

Khu đất động cát này cũng là một vị trí quan trọng để phát triển kinh tế của người Chăm (hiện nay có hơn 100 hộ rẫy gia đình người Chăm chạy dọc xung quanh đồi cát này), tiếp giáp với khu cánh đồng và dãy núi Trường Sơn ở phía Tây. Do đó một cái miếu người Kinh xuất hiện ở đây và cho rằng họ là người « tiền khai khẩn » là không có cơ sở và vô hình chung phủ nhận vùng đất tổ tiên của người Chăm đã dày công xây dựng từ rất lâu đời; đó là chưa nói đến những dự kiến về hệ lụy do sự khác biệt về tín ngưỡng.

Người Chăm Bani khó chấp nhận việc cúng thịt heo và hương khói trên đất mồ mả, tổ tiên của họ. Thực tế đã có nhiều người Chăm bức xúc và đòi đập phá miếu này và nếu điều này xảy ra chắc chắn sẽ gây nhiều phức tạp mà chúng ta không thể tiên đoán được. Trước những dư luận gay gắt và kéo dài lâu như vậy không hiểu tại sao cho đến nay ủy ban xã Phan Hòa vẫn chưa đưa vấn đề này ra bàn bạc và giải quyết một cách triệt để.

Đền Po Klaong Kasat

Qua phân tích như trên, miếu Trường Thạnh của ông Cu Long tự ý xây và rào chắn chiếm diện tích gần 3 sào đất của người Chăm là bất hợp pháp và ảnh hưởng không tốt đến không gian văn hoá và tín ngưỡng của dân tộc này. Điều này không những gây bất bình trong cộng đồng Chăm mà còn ảnh hưởng đến niềm tin của người dân đối với chính quyền trong việc quản lý đất đai. Thiết nghĩ các cấp chính quyền liên quan phải có ngay các hình thức giải quyết hợp lý các sự việc nêu trên đúng luật pháp và hợp lòng dân. Đây là việc phải làm nhằm ngăn chặn những trường hợp tương tự có thể xảy ra tiếp theo. Sẽ trở nên phức tạp và hỗn loạn trong việc tranh chiếm đất đai để xây dựng đền, miếu, mộ địa,… trên đất người Chăm nếu không có sự quan tâm sâu sát và trách nhiệm của các cấp chính quyền.

Phụ lục

Thôn Bình Minh (Palei Aia Maminh) tại Bình Thuận là nơi tập trung dân dư người Chăm phát xuất từ 3 làng sau đây :

1) Plei Gahur Ngaok: đây là làng của người Chăm, trong đó có dòng họ ông Chủ Minh (là chủ làng này), ông Ức Chiến Thể, bà Nện, bà Kiên,..., hiện nay những dòng họ này đang sinh sống ở thôn Bình minh, xã Phan Hòa.

2) Plei Gahur Yok: đây là làng thuộc dòng họ ông Hai, bà Tô, bà Khôi Chơk, bà Tòa, bà Tỉnh, bà Thi,..., những dòng họ này hiện đang sinh sống tại thôn Bình Minh, xã Phan Hòa.

3) Plei Panah Ala: làng Panah Ala (tên thường gọi: Panưh Ala), làng này thuộc dòng họ ông Imam Sỷ, bà Cò, bà Mái, bà Phụng, bà An, bà Thản,..., hiện nay đang sinh sống tại thôn Bình Minh, xã Phan Hòa.

Cả 3 làng trên tọa lạc trên vùng đất động cát và cách thôn Bình Minh hiện nay khoảng 2 cây số về phái tây, nơi có Aia Cor (nước từ động cát chảy ra) có vị hơi ngọt (aia mamih) mà hai làng thuộc plei Gahur Yok và plei Panah Ala thường đi lấy nước để uống. Từ đó làng Bình Minh (plei Aia Mamih) bây giờ có nguồn gốc từ sự kiện trên.

Năm 1946 dưới thời Pháp thuộc, do nhiều yếu tố khách quan cả 3 làng này phải di dời và nhập ở tạm vào Palei Canat nay là thôn Bình Thắng, xã Phan Hòa.

Năm 1958 ông Thanh Giác (quận trưởng Quận Phan Lý Chàm), đã làm việc và thỏa thuận với dân làng Plei Dik (thôn Bình Hòa ngày nay) để mua đất ruộng họ «Hamu Nang» thành lập làng plei Aia Mamih (nay gọi là thôn Bình Minh). Kinh phí mua đất do các hộ gia đình tự đóng góp chứ không phải được chính quyền cấp. Thôn Bình Minh nằm ở giữa cách thôn Bình Thắng khoảng 100m về hướng Bắc và cách thôn Bình Hòa 400m về hướng Nam, và đây là nơi cư ngụ mới chủ yếu cho một số làng như: Plei Hamu Rok, Plei Gahur Ngaok, Plei Gahur Yok và Plei Panah Ala,…