Nghĩa trang Chăm ở Tuy Phong

Hội luận Champa lần II do Hội Đồng Phát Triển Văn Hóa Xã Hội Champa tổ chức tại San Jose, Hoa Kỳ vào ngày 1-9-2012 đã đánh dấu sự ra đời của phong trào đấu tranh nhằm bảo vệ quyển sở hữu đất đai của dân tộc Chăm.

Vấn đề lấn chiếm đất đai của người Chăm vốn đã là một “chủ đề đã nóng” từ lâu, nay lại được đặt trên bàn Hội luận một lần nữa với nhiều tham luận rất sâu sắc và có giá trị. Đây cũng là một trong những chủ đề thu hút sự quan tâm của nhiều đại biểu với những thảo luận sôi nổi và nhiều ý kiến đóng góp tích cực. Nhằm tiếp tục cung cấp cho quý độc giả trong và ngoài nước những thông tin chi tiết liên quan đến vấn đề lấn chiếm đất đai của dân tộc Chăm, chúng tôi đã đến tận nơi xảy ra các hiện tượng, tìm hiểu qua những người dân và một số cán bộ địa phương ở Huyện Tuy Phong, Huyện Bắc Bình, Huyện Tánh Linh thuộc tỉnh Bình Thuận. Những bài viết trong chủ đề này sẽ giúp độc giả có thêm thông tin về những hiện tượng hủy hoại văn hóa Champa và những bức xúc, trăn trở của người dân ở làng Chăm về vấn đề này. Trong bài viết đợt một, chúng tôi xin trình bày:

Một số vấn đề nổi cộm gây bức xúc và trăn trở trong cộng đồng Chăm

ở Huyện Tuy Phong - Bình Thuận

Như chúng ta biết rằng dân tộc Chăm thuộc ngữ hệ Mã Lai Đa Đảo, sinh sống lâu đời tại khu vực miền trung Việt Nam. Trước thế kỷ thứ 15, Champa là vương quốc theo Ấn Giáo. Sau thế kỷ thứ 16, vương quốc này xa lánh dần Ấn Giáo để tạo cho mình một nên văn minh mới kết hợp giữa truyền thống bản địa, một số yếu tố Ấn Giáo và pha lẫn với văn hóa Hồi Giáo do thương thuyền Mã Lai mang lại. Chính vì thế, hầu hết ngưởi Chăm Bani (Hồi Giáo không chính thống) thường sống ven biển trong hai tỉnh Ninh Thuận và Bình Thuận. Năm 1832, Minh Mệnh ra lệnh tiêu diệt người Chăm sống ven biển để họ không trốn sang Mã Lai xin cầu cứu. Chính vì thế, người Chăm Bani phải bỏ quê cha đất tổ, ly tán khắp nơi để tồn tại. Sau khi được Vua Thiệu Trị (1841-1847) xóa bỏ chính sách tiêu diệt người Chăm và được sự bảo trợ của Pháp vào cuối thế kỷ thứ 19, người Chăm Bani mới được trở lại sống tập trung gần bờ biển ở hai tỉnh Ninh Thuận, Bình Thuận ngày nay.

1). Một số khu mồ mả Chăm gần biển nay đã bị xóa sổ

Theo phong tục của dân tộc Chăm Bani, mỗi thôn xóm đều có nghĩa trang riêng. Ðây không phải là nơi chôn người chết trong nghĩa hẹp của nó, mà là nơi an nghĩ của những người quá cố cùng chung một thị tộc thuộc gia đình mẫu hệ. Khu mộ địa Chăm Bani mang ý nghĩa tâm linh đặc biệt theo tín ngưỡng dân gian của dân tộc này và không cho phép di dời vì mỗi giòng tộc chỉ có một diện tích nhỏ trong khu mộ địa và thực hiện chôn cất nhiều thế hệ. Có lẽ vì lý do này mà khi bị loạn lạc trong các thời kỳ binh đao, người Chăm Bani ly tán khắp nơi để tồn tại còn các khu mồ mả Chăm Bani vẫn ở lại mặc cho sự cư xử thế nào của làn di dân mới đến. Cho đến nay thì chỉ những khu vực nào có người Chăm Bani sinh sống thì còn khu mồ mả nhưng vẫn bị lấn chiếm tràn lan hoặc bị yêu cầu di dời cho các dự án. Còn các khu mồ mả Chăm Bani trước đây nay không còn người Chăm Bani sinh sống gần đó thì không còn nữa. Có lẽ với sự phát triển ngành du lịch biển khu vực duyên hải miền trung, “tất đất đã trở thành tất vàng” vì vậy mà người ta sẵn sàng xóa đi dấu tích mồ mả Chăm Bani hay cố lấn chiếm đất đai mồ mả để trục lợi kinh tế.

2). Người Kinh xây cất nhà trái phép trên khu mồ mả Chăm Bani

Đến thăm khu mồ mả Chăm Bani ở Tuy phong, chúng tôi không khỏi ngạc nhiên khi thấy có nhiều ngôi nhà xây dựng trái phép trên khu mồ mả. Những viên đá mộ linh thiêng mang ý nghĩa tâm linh như giữ gìn sự bình yên cho người đã khuất đã bị ném đi để dành không gian cho các hộ dân sinh sống. Một con đường mòn xuyên qua khu mộ địa cũng đã hình thành đánh dấu sự dày xéo mồ mả Chăm bởi bàn chân vô tình hay cố ý của những người Kinh ở đây.

Xây nhà trên khu mồ mả Chăm

Trao đổi với chúng tôi về những phản ứng của bà con Chăm Bani trước sự việc này, một số người dân trong làng cho biết, họ đã nhiều lần đưa đơn đến chính quyền xã và còn nhờ một số vị quan chức Chăm (ông Mai Sên, Trưởng Ban Dân Tộc Bình Thuận) can thiệp nhưng mãi đến nay các ngôi nhà đó vẫn ngang nhiên tồn tại như những lời thách thức đối với bà con Chăm lẫn các cấp chính quyền. Câu hỏi đặt ra ai đã “bảo trợ” cho họ lấn chiếm đất đai trái phép như vậy? Nếu xử lý của chính quyền là nghiêm minh và rõ ràng bằng các văn bản kết luận về vi phạm pháp luật thì chắc gì các hộ dân kia lại dám ngang nhiên coi thường luật pháp đến vậy?

Chúng tôi cũng được nghe kể một lần trong dịp tảo mộ hàng năm của người Chăm Bani tại khu vực này, bà con định kéo nhau đến đập phá các ngôi nhà xâm chiếm mồ mả tổ tiên của họ vì quá bức xúc trước sự “cướp đoạt giữa ban ngày” của các hộ dân này. Nhưng có nhiều cán bộ Chăm đã can ngăn vì nếu bà con Chăm bức xúc mà gây nên xô xát hoặc đập phá nhà thì công an sẽ không nhẹ tay cho bà con Chăm. Vậy công lý và công bằng luật pháp ở đâu? Sự việc này làm cho bà con Chăm Bani mất thêm niềm tin với các cấp chính quyền, kể cả một số cán bộ lãnh đạo Chăm.

Bà con Chăm Bani còn truyền nhau về việc ông Mai Sên, Trưởng Ban Dân Tộc tỉnh Bình Thuận tiếp tay cho chủ trương di dời mồ mả của chính quyền trong một số dự án, cụ thể là ở Tánh Linh. Ông thừa biết người Chăm Bani không bao giờ di dời mồ mả nhưng có lẽ vì lợi ích từ các dự án mà ông sẵn sàng chà đạp lên những tục lệ ngàn đời của dân tộc Chăm về bảo tồn các khu mộ địa. Ông thông báo tỉnh ủy và bà con rằng ông đã từng vận động bà con Chăm Bani di dời mồ mả Chăm ở huyện Tuy Phong thành công và không có điều gì bấc trắc xảy ra. Tìm hiểu vụ việc này bà con Chăm cho chúng tôi biết sự thật như sau:

Thực sự gia đình ông Mai Sên không phải người gốc ở thôn Vĩnh Hanh mà gốc gác ở làng Chăm xã Phan Thanh. Bà Nội ông Mai Sên lấy chồng và theo chồng sống ở Vĩnh Hanh. Theo chế độ mẫu hệ cũng như tục lệ của người Chăm, khi nhắm mắt lìa đời thì sẽ đưa về mai táng ở khu mộ dòng họ tổ tiên phía mẫu hệ. Chính vì lý do này số mộ mà gia đình ông Mai Sên chôn ở thôn Vĩnh Hanh là mộ chôn tạm thời và thuộc dòng ngoại có khoảng 4 đến 5 người quá cố, nhưng chỉ là dạng ngoại tộc (ciép bariep). Khi có nhu cầu di dời thì gia đình Mai Sên đã chuyển đi 2, 3 hài cốt sang nghĩa trang thị tộc mẫu hệ của ông, số còn lại vẫn còn ở trong khu vực Vĩnh Hanh này.

Với vụ việc ở trên, ông Mai Sên không những lừa gạt nhân dân mà còn tư vấn, tham mưu không đúng sự thật cho chính quyền Bình Thuận trong việc cố tình phá hủy mồ mả người Chăm vì lợi ích riêng tư của ông và băng nhóm.

Bấm vào nghe sự bức xúc của bà con về ông Mai sên: http://youtu.be/nceGRmlKE9M

Một vụ việc khác xảy ra tại xã Phan Thanh, quê làng gốc của ông Mai Sên. Trong một lần Mai Sên dắt đoàn cán bộ cấp cao đến thăm xã Phan Thanh, Mai Sên đã đề nghị mở cửa Thánh Đường Hồi Giáo Chăm Bani ở xã Phan Thanh để cho du khách tham quan. Biết được tin này vợ của ông Sư Cả thánh đường phản đối và chửi mắng rằng: “Thằng Mai Sên không xứng đáng là một cán bộ Trưởng ban dân tộc tỉnh Bình Thuận vì không biết một tí gì về phong tục tập quán hay văn hóa tín ngưỡng của người Chăm Bani. Đây là thánh đường chứ không phải khu du lịch”.

Người Chăm ai ai cũng biết thánh đường Chăm Bani là nơi tôn nghiêm, một năm chỉ mở cửa một lần vào dịp tháng Ramadan theo tín ngưỡng Hồi giáo Chăm Bani. Sự coi thường tổ tiên, tín ngưỡng và vi phạm luật tục thật không đáng có của một cán bộ cấp cao ở lĩnh vực ban dân tộc tỉnh.

3). Trường học lấn chiếm đất đai khu mồ mả Chăm

Nếu như trường hợp nói trên có thể cho rằng người dân còn thiếu hiểu biết về luật pháp và trình độ nhận thức còn kém cỏi cũng như khó khăn trong cuộc sống mưu sinh nên họ xây nhà trái phép trên khu mộ địa Chăm. Thì cũng ngay bên cạnh khu mộ địa này, một trường học mới xây dựng lại xây tường rào lấn chiếm không gian khu mộ địa Chăm Bani ở huyện Tuy Phong.

Trường tiểu học này là một đơn vị hành chính sự nghiệp của nhà nước lẽ nào việc xác định diện tích khuôn viên trường không phải chủ trương của các cấp quản lý có thẩm quyền, sao lại xâm phạm vào khu mộ địa người Chăm Bani vốn dĩ tồn tại từ rất lâu đời. Sự việc được bà con phản ảnh khi vào dịp tảo mộ hàng năm, bà con Chăm Bani không còn đủ chổ để bày biện lễ vật thực hiện các thủ tục cúng kính tổ tiên vì tường rào của trường học chạy vào sát với khu mộ địa làm thu hẹp không gian. Tệ hại hơn là các khu nhà vệ sinh của trường học cũng như các hộ dân gần đây xây sát với khu mộ địa của dân tộc Chăm, đường dẫn nước thải chảy vào khu vực này không được xử lý gây nên mùi hôi thối, ô nhiễm môi trường tự nhiên và làm vấy bẩn không gian tâm linh của người Chăm vốn dĩ theo tín ngưỡng thần quyền.

Hàng năm có đến hàng trăm người đến đây vào mùa Ramawan và khi xong việc cúng kính tổ tiên, người Chăm Bani trở về nhà làm ăn thì khu mộ địa không có người trông coi, nay bị lấn chiếm bằng nhiều hình thức và cho đến mùa Ramawan năm sau mới được phát hiện thì xem như việc đã rồi. Nếu không có một quy định chặt chẽ về bảo tồn ranh giới các khu mộ địa người Chăm bằng luật pháp thì không lâu sẽ dẫn đến hiện tượng lấn chiếm tràn lan làm ảnh hưởng không gian văn hóa lẫn đời sống tâm linh của cộng đồng Chăm trong hiện tại và tương lai. Và thực tế nhiều khu mộ địa của người Chăm ven biển, trên những đồi cát hiện đã bị xóa sổ thay vào đó là những khu du lịch biển phục vụ cho việc kinh doanh dịch vụ mấy ai biết được dưới mảnh đất ấy, trước đây là những khu mộ địa Chăm Bani.

Trường học lấn chiếm đất đai khu mồ mả người Chăm

4). Việt hóa tên gọi Po Dam

Cũng trong chuyến đi này chúng tôi dừng lại ở tháp Po Dam. Một tấm bia mới được dựng lên, đặt trước chân tháp nhưng chỉ tiếc rằng tên Tháp ghi trên bia đã bị việt hóa Po Dam thành Pô Đam (Pô Tằm). Điều này cũng gây nhiều bức xúc và tranh cãi của bà con Chăm vào hôm cúng tháp năm 2011. Một số người đã quá nóng giận đòi đập phá bia này nhưng có một cán bộ nhà giáo Chăm có uy tín trong làng đứng ra can ngăn để tránh thiệt hại và sẽ đề nghị chỉnh sửa sau cho phù hợp văn hóa Chăm và thể hiện sự tôn kính các thần linh. Khi đi sâu vào bên trong khu vực tháp, thật đau lòng khi chúng tôi nhìn thấy những viên gạch rơi lát đát dưới chân tháp và đỉnh tháp chỉ còn là một chỏm gạch chơi vơi như đang kêu cứu.

Hình ảnh này làm cho những ai có tâm huyết về bảo tồn văn hóa Chăm cũng như muốn giữ lại những nét đẹp tháp cổ Champa không khỏi bùi ngùi, xót xa.

Bước vào bên trong tháp, chúng tôi đốt miếng trầm hương cùng với lời cầu nguyện từ đáy lòng của những người Chăm nay về lại thăm ông bà tổ tiên bên tháp cổ. Chúng tôi nằm lạy theo tục người Chăm như để tỏ lòng tôn kính các thần linh và cầu mong sẽ có một dự án của Nhà nước trùng tu tháp cổ này để những lần sau quay lại tháp Po Dam sẽ được bảo tồn dáng vẻ uy nghi, cổ kính hôm nào không phải xiêu vẹo sắp đổ như bây giờ.

Tháp Podam đang kêu cứu

Trên con đường trở về, chúng tôi không khỏi suy tư và trăn trở trước những điều mắt thấy, tai nghe về một số hiện tượng biểu thị văn hóa Champa ở Tuy Phong đang bị tổn hại. Đó là các khu mộ địa người Chăm bị lấn chiếm đất đai một cách ngang nhiên bất hợp pháp; không gian dành cho các thủ tục nghi lễ tảo mộ Chăm đã bị thu hẹp; môi trường tự nhiên khu mộ địa bị ô nhiễm làm vẩn đục cả không gian tâm linh; đền tháp đang bị xuống cấp hư hại nặng mà chưa có kế hoạch trùng tu, bảo tồn.

Như có tiếng gọi từ tổ tiên xưa vọng về, thôi thúc chúng tôi phải có trách nhiệm lên tiếng kêu gọi mọi người hãy cùng nhau giữ gìn và bảo tồn văn hóa Champa trước dòng chảy đồng hóa Việt.

Tiếp tục cuộc hành trình, chúng tôi sẽ đến huyện Bắc Bình để lấy thông tin thực tế, phân tích và làm rõ một số sự thật (xem tiếp kỳ 2)