Quảng Đại Cẩn

Vào tháng 8 năm 2012, Pts. Quảng Đại Cẩn có viết bài kêu gọi bà con Chăm tham gia vào chương trình trùng tu đền Po Nagar Mabek. Đây là lời kêu gọi đáng được quan tâm, vì đền này trở thành di sản văn hóa của dân tộc Chăm. Tiếc rằng trong bài viết, Quảng Đại Cẩn đưa ra giả thuyết sai lệch về lịch sử của Po Ina Nagar Mabek, tức là bà thánh mẫu Champa. Chính vì thế, BBT Champaka.info có nghĩa vụ phải điều chỉnh lại.

Trong bài viết, Quảng Đại Cẩn cho rằng Po Mabek hay Po Nagar Mabek là thân mẫu của vua Po Rome. Đây là lối viết văn lịch sử dựa vào sự phỏng đoán cá nhân hoàn toàn phi khoa học, không liên hệ gì đến lịch sử của thần linh này. Và hầu hết các bài viết của Quảng Đại Cẩn gởi cho bà con Chăm, như quan điểm về Kate, chữ viết Akhar Thrah Chăm, lai lịch của Po Ina Nagar, v.v. đều có nội dung như nhau, tức là nghĩ sao viết như vậy, đúng hay sai không cần biết, mặc dù ông ta là Phó Tiến Sĩ của đại học Hawaii, nhưng các bài viết của ông ta hoàn toàn không có căn cứ và cơ sở khoa học.

Trong lịch sử tín ngưỡng của dân tộc Chăm, không có thần linh nào mang tên là Po Nagar Mabek hay Po Mabek. Ngược lại trong văn chương Chăm, người Chăm thường gọi Po Nagar Mabek ám chỉ Po Nagar có đền thờ phượng ở Palei Hamu Mabek (tức là làng Qui Chánh) ở phía nam của tháp Po Rome. Tương tự như Po Nagar Aia Cak, ám chỉ Po Nagar có đền thờ phượng ở Palei Aia Cak (La Chữ), Po Nagar Hamu Tanran, tức là Po Nagar có đền gần thôn Hửu Đức, Phan Rang.

Dù Po Ina Nagar được thờ phượng ở đâu đi nữa trong vương quốc Champa, nhưng bà thánh mẫu của vương quốc này vẫn là một thần linh có lịch sử hoàn toàn như nhau. Đây là hệ thống tín ngưỡng chung. Cũng như Đức Phật được tôn thờ trong hàng ngàn cái chùa khác nhau trên thế giới, nhưng Đức Phật vẫn là một nhân vật, đứng trên phương diện lịch sử.

Po Nagar còn gọi là Po Ina Nagar, có tên thật là bà Bhargavati, tức là phu nhân của đấng Shiva, được vua Champa tôn vinh thành Bà Thánh Mẫu của vương quốc (Po Ina Nagar), có đền thờ chính ở Nha Trang.

Po Ina Nagar là bà Thánh Mẫu rất linh thiêng của vương quốc Champa. Chính vì thế, người Chăm xây dựng đền miếu của bà để thờ phượng ở nhiều nơi, như đền Po Nagar ở thôn Aia Cak (La Chữ, Phan Rang), đền Po Nagar ở thôn Hamu Mabek (Qui Chánh Phan Rang), đền Po Nagar ở thôn Hamu Tanran (Hửu Đức, Phan Rang), đến Po Ina Nagar ở thôn Tawait (Lạc Trị, Phan Rí), Po Ina Nagar Taha ở thông Cak (Lang Phước, Tuy Phong, Phan Rí), v.v.

Đây là Po Ina Nagar (bà Bhagavati), phu nhân của Shiva mang tên gọi là Yang Po Rome

Theo truyền thuyết, Po Rome là vua Champa (1627-1651), tên là Ja Kathaot sinh ở làng Tường Loan (Phan Rí). Sau ngày từ trần, Po Rome hóa thân thành nhiều đấng thần linh:

• hóa thành Yang, mang tên là Yang Po Rome.

• hóa thành Atuw, mang tên là Cahya

• hóa thành Yang Baruw, mang tên là Po Gahluw

• hóa thành Cei, mang tên là Cei Asit

Trong ngôi đền của ngài gần thôn Vụ Bổn, Po Rome được tôn vinh qua hình tượng của đấng Shiva.

Nếu định nghĩa theo Bà La Môn Giáo, Po Ina Nagar (bà Bhargavati) là phu nhân của cuả đấng Shiva được tôn thờ qua tên gọi là Yang Po Rome có 8 cánh tay ngồi trên cái bụp có con bò Nandi và con chuột, tức là thần Mushika làm con vật cởi cho đấng Ghanesha (con trai của Shiva), chứ không phải là mẹ của Po Rome như Quảng Đại Cẩn nêu ra.

Đây là di sản của nền văn minh Champa mà Quảng Đại Cẩn cần phải biết trước khi muốn viết bài về nữ thần này.